Filologiya fakulteti

“Oʻzing necha yoshda erga tekkansan?! Oʻn toʻrtda eding! Nima qilasan Savrini 

qaritib!” deb ularni urishib beradi. Savriniso oʻzi yoqtirmagan odamiga turmushga 

chiqishdan  boshqa  chorasi  qolmaganini  bilib,  har  kuni  yigʻlayverganidan  koʻzlari 

ishib  ketadi.  Bir  kuni  u  jiyaniga  hasratini  toʻkib  yigʻlaydi.  Uzoqdan    poyezd 

ovozini eshitib, “Poyezd meni chaqiryapti… Chaqir! Qattiqroq chaqir, boraman! 

Meni  uzoq-uzoq  yurtlarga  olib  ket!”  deb  nola  qiladi.  Savrinisoning  bu  gaplarini 

eshitib qolgan ota qizini qattiq doʻpposlaydi:  

- 

Qayoqqa olib ketadi! – dedi va Savriniso tomon otildi. 

Men  arang  qochib  qutildim.  Amakim  daxshat  ichida  oʻzini  uyga  urgan 

Savrinisoning  ketidan  otillib  kirdi.  Savrinisoning  avval  “Dadajon!”  degan 

chinqirigʻi,  keyin  mushukday  vagʻillagani,  nihoyat,  ingragani  eshitildi-yu,  jim 

boʻlib qoldi. Bu jimlikda tovushi eshitildi. 

- 

Hoy,  bolam,  Abdurahmon,  evida!  Poʻpisa  qilgin,  qoʻrqitgin,  nainki 

shunaqa ursang!

55

 

Oʻzi  shundogʻam  xotinining  kasalligidan  ezilib  yurgan,  buning  ustiga 

boʻlajak qudalar bilan vadalashib, toʻy tashvishida yurgan Abdurahmonga qizining 

u gaplari gʻazabini jilovlab boʻlmas darajaga keltiradi. Bir tomondan Savrinisoning 

oʻziga  aytmasa-da,  otaning  qaroriga  qarshi  borayotgani,  yana  bir  tomondan 

                                                           

55

 Абдулла Қаҳҳор. “ Ўтмишдан эртаклар”.  – T.: Ғофур Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1988-

йил. 209- б  

---

                                                                                      

                                                                                    50 

 

qizining  uydan  qochib  ketib,  uni  sharmanda  qilishi  mumkin  degan  havotir  oʻz 

farzandiga  shafqatsizlarcha  muomala  qilishiga  sababchi  boʻladi.  Abdurahmon 

gʻazabdan  tushgach  va  qizini  oʻlim  toʻshagiga  tushib  qolganini  bilgach,  qilgan 

ishidan  qattiq  pushaymon  boʻladi.  Xushsiz  yotgan  qizini  koʻrgani  kirishga  ham 

jur’at  qilolmaydi:  “Shomdan  keyin  dadam  bilan  amakim  kelishdi.  Dadam 

Savrinisoning  yonida  birpas  oʻtirgandan  keyin  yelkasiga  sekin  turtdi.  Savriniso 

koʻzlarini  hiyol  ochdi,  lekin  osma  chiroqning  xira  shu’lasida  dadamni  tanimadi, 

sinchiklab  qarashga  darmoni  yetmadi  shekilli,  koʻzini  yana  yumdi.  Dadam 

tashqariga  chiqdi.  Eshik  oldida  qilmishiga  oʻkinib,  boshini  quyi  solib  turgan 

amakim  imo  bilan:  “Qalay?”  deb  soʻradi.  Dadam  indamay  zinadan  tushib 

ketdi”.(209)  

Savrinso  oʻsha  kuni  kechasi  ogʻirlashib  qoladi  va  joni  uziladi.  Oʻz  otasidan 

yegan qattiq kaltak uni narigi dunyoga olib ketadi. Shu oʻrinda quyidagi jumlalarga 

e’tiborimizni  qaratamiz:  “Oʻlik  yuvilib  tobutga  solingandan  keyin  azaga  kelgan 

xotinlar orasida: “Qizning oʻng biqini momataloq boʻlib yotibdi, zarb yegan ekan” 

degan gap oʻrmalab qoldi. Buni fahmlagan faxmladi-yu faxmlamagan faxmlamadi, 

yopiqliq qozon yopiqligicha qolaverdi”.(210)  

Oʻzbeklarda  nomus, oila sha’ni,  “mahalla-koʻy  nima  deydi?” degan  andisha 

qon-qoniga  singib  ketgan  boʻlib,  bu  milliylikning  mohiyatlaridan  biri,  oʻzbekning 

xarakteri edi. Bir tomondan qaraganda, bu tushunchalar ijobiy koʻrinish kasb etadi. 

Lekin oʻsha davrda mana shu tushunchalarni notoʻgʻri talqin qilish, yoki ularni oila 

a’zolaridan  ustun  qoʻyish  hollari  uchrab  turganligi  sabab  juda  koʻp  oilalar  buzilib 

ketganligini, farzandlar taqdiri baxtsiz yakun topganligining guvohi boʻlamiz.  

Hikoyamiz  qahramoni  Abdurahmonning Savrinisoning birgina  nojoʻya  gapi 

uchun  ayamay  doʻpposlaganidan  uning  judayam  nomusli  odam  ekanligini  bilib 

olishimiz mumkin. Toʻgʻri, u qizini qasddan oʻldirish uchun bunday qilmadi. Faqat 

jahl ustida qizining esini kiritib qoʻymoqchi edi, xolos. Shu yerda oʻzbek millatiga 

xos  mentalitet,  haqiqiy  oʻzbek  otasi  namoyon  boʻladi:  “Tobut  koʻtarilganda