Fikret amirov

FIKRET AMIROV

Fikret Mashadi Jamil o‘g‘li Amirov ( ozar. Fikret Mashadi Jamil oğlu Əmirov ; 22 noyabr 1922 , Ganja — 20 fevral 1984 , Boku ) — Sovet davrining atoqli ozarbayjon bastakori.

Fikret Amirov ozarbayjon xalq musiqasi muhitida voyaga yetgan. Uning otasi Mashadi Jamil Amirov mashhur mugʻom xonandasi (“xanəndə”) boʻlib, tar chalib, 1915 yilgi “Seyfal mulk” operasiga bastakorlik qilgan.

Fikret bolalik va o‘smirlik chog‘larida pianino uchun asarlar yozishni boshlagan. Ganja musiqa kollejini tamomlagach, Amirov Ozarbayjon davlat konservatoriyasiga, hozirgi Boku musiqa akademiyasi deb ataladigan boʻlimga oʻqishga kirdi va u yerda Boris Zeydman va Uzeyir Hojibeyovlarning shogirdi boʻldi.

1941 yilda fashistlar Germaniyasi SSSRga hujum qilganda, o‘sha paytda 19 yoshli Amirov sovet armiyasiga chaqirilgan. Voronej yaqinida yaralangan, gospitalga yotqizilgan va harbiy xizmatdan demobilizatsiya qilingan, Ozarbayjon Davlat konservatoriyasida oʻqishni davom ettirish uchun Bokuga qaytib kelgan.

Amirov musiqasiga ozarbayjon xalq kuylari kuchli ta’sir ko‘rsatgan. U simfonik mug‘om degan yangi janr yaratdi. Amirovning simfonik mug'omlari klassik xalq asarlari asosida yaratilgan bo'lib, ular Leopold Stokovski dirijyorligidagi Xyuston simfonik orkestri kabi dunyoning ko'plab taniqli simfonik orkestrlari tomonidan ijro etilgan.

Amirov sermahsul bastakor edi. “Shur” (1946), Kurd Ovshari (1949), “Ozarbayjon kaprichio” (1961), “Gulustan bayati-Shiraz” (1968), “Nasimiy afsonasi” (1977) kabi simfonik asarlari uning eng mashhur asarlaridir. "Ulugʻ xalq urushi qahramonlari xotirasiga" (1944), "Skripka, fortepiano va orkestr uchun qoʻsh kontsert" (1948) va boshqalar.

"Nizomiy" (1947) va 1979 yilda premyerasi bo'lgan "Arab kechalari" baletlari orasida Amirov "Sevil" operasini 1953 yilda yozgan.

Shuningdek, u pianino uchun bir qancha asarlar yozgan, jumladan, "Ballada", "Oshiq qo'shig'i", "Noktyurn", "Gumoreska", "Lirik raqs", "Vals", "Lullaby" va "Tokkata". Shuningdek, u ko'plab filmlar uchun qo'shiqlar yozgan.

1996-yilda konkida uchish bo‘yicha jahon chempioni amerikalik Mishel Kvan o‘zining “Toj Mahal” konkida uchish dasturida Fikret Amirovning “Gulustan bayati-Shiraz” simfonik asaridan foydalangan.

Fikrat Amirov 1922-yil 22-noyabrda Ganja shahrida Mashadi Jamil Amirov va Dyurdana xonim oilasida tug‘ilgan.[1] U oilaning ikkinchi farzandi edi. Fikret Amirov dastlab tar chalishni boshlagan va singlisi Yaxshixonimga hamrohlik qilgan. Ko‘p o‘tmay Fikret va uning singlisi o‘z chiqishlari bilan maktabda muvaffaqiyat qozonishdi va Ganja shahrida bo‘lib o‘tgan “Bolalar ijodiy olimpiadasi”da qatnashishdi. Tadbir davomida u singlisiga hamrohlik qilib tar chaldi.

Ganjaga iste’dodli ijrochilarni tanlash uchun kelgan Uzeyir Hojibeyli iste’dod bilan yaqindan tanishadi. Fikret va uning singlisi Ganjada, keyin esa Bokuda bo‘lib o‘tgan tanlovda birinchi o‘rinni egalladi. Ko‘p o‘tmay ular Bokuga ko‘chib o‘tadilar va Fikret Ozarbayjon Davlat Konservatoriyasiga (hozirgi Boku musiqa akademiyasi) o‘qishga kiradi.[1] Kollejda o‘qib yurgan yillarida ular kontsertlarda ham chiqish qilishgan. Fikret o‘zining muvaffaqiyati va iste’dodi tufayli 1939 yilda o‘rta maktabni tamomlagandan so‘ng Bokuga, Ganjaga olib ketiladi. Bu yerda Dyrdanaxonim (onasi) maslahati bilan konservatoriyaga boradi. Yosh Fikret Bulbulni kutib olish uchun Bokuga kelgan va Bulbul uni shu yerda Uzeyir Hojibeyliy bilan tanishtirgan.[1] Uzeyir bek uning iste’dodini kashf etib, konservatoriyada o‘qishni maslahat beradi.

Fikret Amirov Bokuga birinchi marta borganida qarindoshlarining uyida yashagan. Keyin skripkachi do'sti bilan ular Dmitrov ko'chasidagi uyga ko'chib o'tishdi. Harbiy xizmatdan so‘ng Uzeyir Hojibeylining sinfida “Ozarbayjon xalq musiqasi asoslari” fanini o‘rganib, shu uslubda ilk asarlarini yaratishga kirishadi.

1930 yildan konservatoriyada xalq qoʻshiq va raqslarini yigʻish maqsadida Uzeyir Hojibeyli va Bulbul rahbarligida Xalq musiqasi kabineti tashkil etildi. Kabinetga rahbarlik qilgan Bulbul yosh bastakor va sozandalarni o‘z safiga tortdi. Ular mamlakatning turli hududlarida ekspeditsiyalarda bo‘lib, xalq og‘zaki ijodi namunalarini to‘plagan, xalq qo‘shiqlari va raqs musiqalarini, jumladan, Jabbor Qaryag‘dio‘g‘li, Seyid Shushinskiy, Xon Shushinskiy va boshqalarning asarlarini nota bilan ta’minlagan. Ushbu loyihada Asaf Zeynalli, Zokir Bagirov, Gara Garayev, Sulaymon Alasgarov, Said Rustamov, Ashraf Abbosov, Midhat Ahmadov, Mammadsaleh Ismoyilovlar qatorida Fikret Amirov ham ishtirok etgan.

1940-yilda Ozarbayjon Davlat filarmoniyasida tez-tez musiqiy kechalar va konsertlar boʻlib turdi. Fikret Amirov ushbu konsertlarda qatnashib, G‘arb va rus kompozitorlari ijodi bilan yaqindan tanishdi, ularning musiqiy tilidan foydalandi. U simfonik orkestr mashqlarida ham qatnashgan. O‘sha yillarda Fikret Amirovni bastakor sifatida rag‘batlantirgan asosiy shaxs Uzeyir Hojibayli edi. Boris Zeydman ham bastakor ijodida muhim rol o‘ynagan.

I.G. Fikratning pianino o‘qituvchisi Plyam shunday yozgan edi: Uning qanchalar mehnat qilganini har kuni eshitib turardim. Soat va soatlar davomida u har bir iborani ishlab chiqishda har bir nuansni ko'zdan kechirardi. Talabalar o'z yo'lini belgilamaguncha boshqalarga taqlid qilishga harakat qiladilar. Balki bu tabiiydir. Ammo Fikrat ijodi boshidanoq o‘ziga xos edi”.

Amirov musiqa bilan bog'liq ko'plab mas'uliyat bilan shug'ullangan. U Ozarbayjon opera va balet teatriga rejissyorlik qilgan (1956—59),[1] 1960-yillarda Ozarbayjon kompozitorlar uyushmasiga, 1970-yillarda esa Sovet kompozitorlari uyushmasiga rahbarlik qilgan. Amirovning keng badiiy qiziqishi operalar, baletlar, simfoniyalar, simfonik she'rlar, simfonik mug'omlar, syuitalar, kaprichiolar, fortepiano kontsertlari, sonatalar, musiqiy komediyalar, qo'shiqlar, sevgi qo'shiqlari, pianino pyeslari, dramatik asarlar uchun musiqa va kinofilmlardir.[2] Amirov zamonaviy mavzudagi birinchi ozarbayjon lirik-psixologik operasini yaratdi. Bundan tashqari, u Ozarbayjondagi birinchi instrumental kontsert va ertak baletining muallifi. Musiqachini dunyoga mashhur qilgan eng ajoyib asarlar “Sevil” operasi hamda sharq ertaklari asosida yaratilgan “Ming bir kecha” baletidir.[2]

1941-yil 27-noyabrda 19 yoshli Fikrat Amirov sovet armiyasiga chaqirilgan.[3] U Tbilisida 3 oylik aloqa kurslariga o'qishga kirdi. Kursni tamomlab, 1942-yil 3-iyunda Voronej frontiga jo‘natildi.[3] O'sha yillarda u ansamblga ham rahbarlik qilgan, shuningdek, rus cholg'usi bo'lgan mandolinda chalishni o'rgangan. Fikrat Amirov kasallik tufayli 1942 yil noyabr oyida harbiy xizmatdan muddatidan oldin bo'shatilgan. U dastlab Ganjaga kelib, bir yilga yaqin shu yerda qolib, faoliyatini davom ettirdi. U Ganja davlat filarmoniyasida ishlagan, musiqa maktabiga va drama teatrining bosh rejissyori Mehdi Mammadov bilan birga rahbarlik qilgan. Bastakorning 1943 yilda yozilgan “Ulug‘ Vatan urushi qahramonlari xotirasi” simfonik she’rida ham uning chegara taassurotlari o‘z aksini topgan.[3]

Uslub

Uning asarlari Ozarbayjon va Yaqin Sharq xalq an'analari asosida qurilgan. Biroq ulardagi folklor unsurlari ozarbayjon yoki arab ekanligini aniqlash mumkin, masalan, uning “Arab kechalari” baleti, “Fortepiano va orkestr uchun arab mavzusidagi konserti” (Elmira Nazirova bilan birgalikda) va “ Ko‘r arab qo‘shig‘i”. Bastakor o‘z asarlarini boshlashdan oldin ko‘p izlanishlar olib borgani uchun uning kompozitsiyalarida kuchli folklor unsurlarini kuzatish mumkin. Masalan, “Arab kechalari” baletini yozishdan oldin u bir qancha arab mamlakatlarida – Iroq, Yaman va Misrda bo‘lib, magnit tasma va plastinalarni olib kelgan. Uning Ozarbayjon mug'omlari uslubiga asoslangan orkestr syuitalarida ko'pincha Rimskiy-Korsakov, Xachaturyan va turk musiqalarini eslatuvchi kuylar mavjud. Uning SSSRdan tashqaridagi dastlabki muvaffaqiyatlaridan biri Leopold Stokovski tomonidan olib borilgan Kyurd Ovshari syuitasi edi.[4][5][6]

Xotira

2017-yil 13-yanvar kuni Ozarbayjonning Los-Anjelesdagi Bosh konsulligida taniqli ozarbayjon bastakori Fikret Amirov (1922–84)ga bag‘ishlangan tadbir bo‘lib o‘tdi. Tadbirda Los-Anjelesdagi dunyoga mashhur Cedars-Sinai tibbiyot markazining “Save a Heart” jamg‘armasi a’zolari ishtirok etdi. Tadbir davomida bastakorning “1001 kecha” balet asari namoyish etildi.[9]

2014-yil 25-noyabr kuni Boku shahridagi Haydar Aliyev markazida Fikret Amirov xotirasiga bag‘ishlangan navbatdagi tadbir bo‘lib o‘tdi. Tadbir davomida bastakorning shaxsiy arxivi asosida yozilgan “Fikret Amirov” nomli kitob taqdimoti o‘tkazildi. Tadbir dasturi Gara Garayev nomidagi Ozarbayjon davlat kamera orkestri ijrosidagi Fikret Amirov asarlaridan iborat bo‘ldi. Orkestrga badiiy rahbar, bosh dirijyor, Ozarbayjon xalq artisti Teymur Gʻoychayev dirijyorlik qiladi.[2][10].

2014-yil 22-noyabr kuni Bokudagi Faxriy xiyobonda tadbir bo‘lib o‘tdi. Tadbir atoqli ozarbayjon bastakori, jahon musiqasida simfonik mug‘om janri asoschisi Fikret Amirov tavalludining 93 yilligiga bag‘ishlandi.[11]