Fermentli reaksyalarning boshlang’ich tezligi reja

Raqobatdosh, raqobatdosh emas va qaytarilmaydigan ingibitorlar haqida qisqacha izoh

Xarakteristika	Raqobatdosh	Raqobatdosh emas	Qaytarilmaydigan
Ingibitor formasi	Substratga oxshash	Substratga oxshamaydi	Substratga oxshamaydi
Enzimga qoshillishi	Faol xududga qoshiladi	Faol xududga qosilmaydi	Enzim bilan kova-lent bog‘lanish tuzadi
Qaytarilish	O‘zgaradi	O‘zgarmaydi	O‘zgarmaydi

Haroratining ferment faolligiga ta’siri. Organizm haroratining muayyan darajadan ortib ketishi fermentlar faolligini pasaytiradi. Fermentativ reaksiyaning fermentni maksimal faolligiga tog’ri keladigan harorat optimal harorat deb yuritiladi (rasm - 16.4). Ko‘pchilik fermentlarning ta’siri uchun 37⁰Cga yaqin (normal tana harorati) optimal haroratdir. Masalan: oqsil va kraxmalning kislotalar bilan gidrolizi 100^oCda bir necha soat davomida kechadi, ferment ta’sirida esa 37⁰Cda bir necha daqiqada sodir bo‘ladi. H₂O₂ ning temir ionlari bilan parchalanishi sekin boradi, katalaza fermenti ta’sirida esa juda tez kechadi va fermentdagi 1 mg temir 10 tonna temirning o‘rnini bosadi.

Fermentativ reaksiyalar tezligini tana haroratiga bogʻliqligi muhim amaliy ahamiyatga egadir. Masalan, infeksion omillar ta’sirida organizmda isitmaning ko‘tarilishi (lixoradka) biokimyoviy jarayonlarni tezlashtiradi va hujayrada endogen substratlarni tanqisligini vujudga keltiradi (organizmni darmonsizlantiradi). Negaki tana haroratining 1^oCga ortishi fermentativ reaksiyalar tezligini 20%ga oshiradi. Ba’zi fermentlar termolabil bo‘lgani sababli yuqori tana haroratida denaturatsiyaga uchraydi va biokimyoviy jarayonlar tabiiy kechishini o‘zgartiradi. Bularni oldini olish uchun bezgak tutganda dori vositalar qo‘llanilishini taqozo etadi. Demak, ulardagi modda almashinuvi tezligini pasaytirish ajratilgan a’zolarni sovutishda qo‘llaniladi. To‘qima va suyuqliklarni yaxlatilgan holatda yoki past haroratda saqlash autokatalitik parchalanishning oldini oladi.

Muhitning ferment faolligiga ta’siri. Fermentlar molekulasining sirtida ko‘pgina zaryadlangan guruhlar mavjud. Ferment molekulasining umumiy zaryadi manfiy va musbat zaryadlangan guruhlarning nisbati bilan belgilanadi. Muhitning o‘zgarishi zaryadning ortishi yoki pasayishiga olib keladi. Muhitning ma’lum qiymatida oqsil zarrachasi elektroneytral bo‘lib qoladi, ya’ni manfiy va musbat zaryadlar soni bir xil bo‘lib qoladi va ferment molekulasi zaryadga ega bo‘lmaydi, ya’ni izoelektrik nuqtada bo‘ladi.

Ko‘pchilik fermentlar yuqori turgʻunlik va faollikka izoelektrik nuqta yoki unga yaqin bo‘lgan sharoitda ega bo‘ladi. Muhitning keskin o‘zgarishi molekula konformatsiyasining o‘zgarishiga olib keladi; denaturatsiya va fermentning inaktivatsiyalanishini vujudga keltiradi. Fermentativ faollik eng yuqori bo‘lgan nuqta fermentning optimal pHi deb ataladi. Bunda ham ferment faol markazidagi funksional faol guruhlar maksimal reaksion holatda, ham substrat fermentning bu guruhlari bilan bogʻlanishining eng qulay holatida bo‘lishi mumkin. Ferment faolligining pHga bogʻliqligi qo‘ngʻiroqsimon shaklga ega. Hujayra ichida joylashgan fermentlar odatda neytral muhit (pH 7,2), ya’ni tana suyuqliklari ega bo‘lgan pH qiymatiga egadir. Pepsin kabi hujayradan tashqarida faollik ko‘rsatuvchi fermentlar optimum pHga kislotali muhitda ega bo‘lishlari mumkin.