Феъл сыз туркуми

-lay  (-layin)  ba'zi  bir  olmosh,  sifatlarga:  butunlay,  tiriklayin,  tiriklay  (in) 

kabi.  

-n, in ba'zi bir ravish, fe'llarga: ertan, kechin, yashirin kabi.  

-chasiga ot, sifatlarga: harbiycha, harbiychasiga, ochiqchasiga kabi.  

-siz, -be: to'xtovsiz, beto'xtov, hisobsiz, behisob kabi.  

-day  (-dek)  ot,  sifat,  olmosh,  sifatdosh,  ba'zan  son,  modal  so'z, 

ravishdoshlarga: burgutdek, toshday, kaftdagidek, har kungidek, yo'qday, 

borday, ko'pdek, o'zdek, shunday, ko'rganday, achingandek, birdek kabi.  

 

2. Sintaktik usul bilan:  

 

a) qo'shma;  

b) murakkab; 

v) juft ravishlar yasaladi.  

a)  Qo'shma  ravish  har  birini  ayrim,  erkin  holda  qo'llab  bo'lmaydigan  ikki 

so'zning  birikib  ketishidan  hosil  bo'lgan  va  harakatning  bitta  belgisini 

ifodalaydigan yangi ravishdir. Qo'shma ravishlar quyidagicha yasaladi:  

1. O'rin, payt ma'nosiga ega bo'lgan so'zlar yoki so'roq olmoshi oldidan –

alla  elementini  qo'shish  bilan:  allaqanday,  allanechuk,  allaqachon,  allavaqt 

kabilar.  

2. Bir yoki oz so'zi bilan mustaqil ishlatilmaydigan so'zni biriktirish orqali: 

birmuncha, ozmuncha, birato'la, birvarakay, birpas kabi.  

 

b) Murakkab ravish har birini ayrim va erkin qo'llash mumkin bo'lgan ikki 

so'zning  birikib,  harakatning  bitta  belgisini  ifodalaydigan  yangi  ravishdir. 

Murakkab ravishlar quyidagicha yasaladi:  

1. O'rin-payt ma'nosidagi so'zlar yoki so'roq olmoshi oldidan o'z ma'nosini, 

mustaqilligini  va  urg'usini  saqlagan  –har,  hech  bir  so'zlarini  keltirish  bilan:  bir 

lahza, biroz, har vaqt, bir yo'la, hech qachon, hech vaqt, bir nafas, har gal, har 

zamon, bir zamon kabi.  

---

 

39 

2.  O'z  leksik  ma'nolarini  saqlagan  so'z  formalarining  aniqlovchi-

aniqlanmish munosabatida birikishdan: hamma vaqt, shu zahoti, tunov kuni, kuni 

kecha, shu yerda, bu yoqqa, bu yoqdan kabi.  

 

v)  Juft  ravish  ikki  so'zning  teng  bog'lanishidan  yasalgan  ravishdir.  Juft 

ravishlar quyidagicha yasaladi:  

1) 

ma'nodosh so'zlardan asta-sekin, eson-omon ochiq-oydin, uzil-kesil 

kabi.  

2) 

qarama-qarshi  ma'noli  so'zlardan:  qishin-yozin,  erta-kech,  ochin-

to'qin, kecha-kunduz, ostin-ustun kabi.  

3) 

Otlarni,  olmoshlarni  takrorlash  bilan:  Ko'pdan-ko'p,  yildan-yil, 

shundan-shunga kabi.  

 

Ma'lum  sintaktik  sharoit  tufayli  ravishlarning  ko'p  qismi  boshqa  so'z 

turkumlaridan  ko'chgan.  Ravishga  ko'chish  hodisasi  deyarli  barcha  mustaqil 

so'zlarda  mavjud.  Masalan:  kunda,  kuniga,  kunduzi,  oldiga,  orqaga  kabilar, 

otdan: yangidan, yaqinda, sifatdan; birdan, birga, sondan: o'sha fe'ldan ravishga 

ko'chgan,  ya'ni,  ravish  bo'lib  qolgan.  Ravishlar  tuzilish  jihatidan:  Sodda  (tez, 

ko'p,  mardona,  birdan),  qo'shma  (har  vaqt,  bir  zum,  hech  qachon),  juft  (asta-

sekin,  ochiq-oydin,  qishin-yozin)  takroriy  (asta-sekin,  tez-tez,  sekin-sekin) 

turlarga bo'linadi.