TOMAS GARDI
(1840-1928)
Tomas Gardi dastlab she’rlar ijod qiladi. Qash-
shoqlik haqidagi birinchi romani muvaffaqiyatli
chiqmaydi. 1871- yilda uning galdagi romani nashr
qilinadi. Kitobxon bu romanni iliq kutib oladi. Shu
yildan boshlab, u tugMlgan yurtiga qaytib, muttasil
ijod bilan band boMadi. 0 ‘z ijodiy faoliyati
davomida o ‘n to ‘rtta roman yozadi. Bu romanlar
Angliya adabiyoti tarixi sahifalarini bezab turibdi.
Yoshligidan musiqa, san’at, adabiyotga qiziqish
bilan qaraydi. Stil, Milton, S. Richardson, G.
Filding asarlarini berilib o‘qiydi. Ayniqsa, Ch.
Darvin, Ch. Dikkens, A. Barbyus asarlari uning dunyoqarashining
o‘sishiga katta ta ’sir ko‘rsatadi. 1926- yilda Oksford universitetida
doktorlik ilmiy darajasiga ega boMadi.
«Ona yurtga qaytish» (1878), «Мег Kosterbrij» (1886), « 0 ‘rmon
oxirida» (1887), «Romantik tarix va xayol» (1872), «Dragun polkidagi
keksa sumaychi» (1880), «Sevgilim» (1892) kabi asarlar T. Gardining
nihoyatda sermahsulligidan darak beradi.
Tomas Gardi asarlarida urushni qoralaydi. Gardi ko‘pchilik roman
larini umumiy nom ostida «Uessen romanlari» deb ataydi. Gardi ona
shahrini romanlarida Kester Birdj shahri nomi bilan ataydi. 0 ‘zining
turkum qissa va hikoyalarini esa «Uessen hikoyalari» umumiy nomida
beradi. Dastlabki yozgan turkum she’rlarini esa «Uessen she’rlari» deya
www.ziyouz.com kutubxonasi
nomlaydi. Gardi qaysi mavzuda ijod qilmasin, yozuvchi uchun asosiy
tasvir makoni Uessen boMib qolaveradi.
Gardi o ‘z ijodi davomida yozgan o‘n to ‘rtta romanini sanalar va
voqelik jihatidan uch qismga ajratib, bu turkumlarning har qaysisini
uchta nom ostida ataydi. Birinchi turkum «Xayolot va tarix romantika-
si», ikkinchi turkum «Keskin nisbat romanlari», uchunchisi «Muhit va
xarakterlar haqidagi romanlar» deb nomlaydi.
Tomas Gardining ilmiy va falsafiy dunyoqarashi ham juda keng. O cz
romanlarida davr va jamiyat falsafasini, inson va zulm mavzusini asosiy
tasvir bayoni qilib oladi. «Daraxt ostidagi maysazor» (1872) deb
nomlanuvchi birinchi romanidayoq maysazorni qashshoq, kun b o ‘yi
og‘ir m ehnat qilsa ham qorni to ‘yib ovqat yemaydigan kam bag‘al
insonga qiyos qiladi. Maysazor o‘smaydi, uni bosib, ezib o'tib ketaveri-
shadi. Uning o‘sishiga daraxt yoM qo‘ymaydi. Umr bo‘yi soyada, daraxt
tagida o‘sadi. Quyosh ko‘rmay yashagan m a y sa - inson nimjon boMadi.
Tomas Gardi ijodining oxirgi davrida yana avlodlar m asalasiga
qaytadi. Adibning falsafiy epik ruhdagi dramasi «Avlodlar» uch qism
dan, o ‘n to ‘qqiz ko‘rinishdan, bir yuz o‘ttiz pardadan iboratdir. Bu
dramani sahnaga olib chiqish uchun teatr jam oasi ju d a qiynaladi.
Shunda Gardi teatr rejissyorlariga qarata «Men o ‘z dram am ni teatr
uchun yaratganim yo'q, o‘qish uchun yaratganman», deb javob beradi.
Dramada xalq hayoti va taqdiri birinchi o ‘rinda turib, ijtim oiy-
falsafiy voqelik ko‘rsatib beriladi. Dramaturg o‘z asarini yaratish uchun
shahar va qishloqlarga, janggohlarga, dengiz qo‘shinlari orasiga borib
qirgMn urushlar jarayonini o‘z kobzi bilan ko‘radi. Hayotini xavf ostiga
qo‘yib boMsa-da asari uchun manba to‘playdi.
Dramada Angliya, Fransiya, Rossiya, Germaniya, Ispaniya, Italiya
kabi ulkan davlatlaming o‘zaro munosabati yoritilgan, harbiy qo ‘mon-
donlar, marshal va generallar, elchi va siyosatdonlar obrazi yuksak ma
horat bilan yaratilgan. Dramada N apoleon va Kutuzov obrazi ham
berilgan.
«Avlodlar» dramasini sahnaga olib chiqish uchun yuzlab aktyorlami
jalb etish va ko‘p m ablag
4
sarf qilish lozim edi. Bu dram a sahnada
qo‘yilmasa-da, kitobxonlarning sevimli asariga aylandi. Tadqiqotchilar
jahon dramaturgiyasi tarixida munchalik ko‘p qiyofalar ishtirok etuvchi
drama hali yaratilmagan edi, deb baho berishadi.
Tomas Gardi umrining oxirgi yillarida «Uch begona», «C ho‘pon
nima ko‘rdi», «Taqiqlangan o‘gMl» kabi hikoyalar yozdi. Hayotining
so‘ngi daqiqalarigacha ijod bilan mashg'ul boMgan adibdan avlodlarga,
boy adabiy meros qoldi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
ABAY
Do'stlaringiz bilan baham: |