|
S O H I B J A M O L
(1904-1983)
Sohib Jamolning asl ismi Rahim ibn Husayn
Navbari edi. 1905-yilda Bag'dodda tavallud
topgan. Otasidan erta ajragan Rahim nihoyatda
og'ir hayot kechirib, bir burda non topish uchun
ertadan-kechgacha yelib-yugurardi. Topgan noni
na o'ziga va na onasiga yetardi.
Rahim otasidan ajralganda uch yashar edi.
Turklardan boMgan onasi esa kasalmand bo'lib,
og'ir yumushlarga yaramasdi. Shunday bo'lsa-da,
yetim o'sgan bolasiga butun mehrini berib,
ko'ngli o'ksimasligi uchun qo'lidan kelguncha uni
tarbiyalab, ulg'bytiradi.
Yosh bo'lishiga qaramasdan ziyrak Rahim kishilar eshigida yurib
non topar, topgan nonlarini o'zi yemay, kasalmand onasiga olib kelib
berardi. O'n ikki yoshida eshikma-eshik yurib ishlash joniga tekkan
Rahim to'qimachilik korxonasiga ishga kiradi. Og'ir mehnat qilaverib
erta suyagi qotgan Rahim ishlab yurgan kezlarida onasidan ham ajralib
qoladi.
Ota-onasidan ajralib yolg'iz qolgan bolakay ochdan o'lib qolmaslik,
bir amallab qomini to'ydirish ilinjida Makkaga ketayotgan dindorlarga
xizmatkorlik qilib, karvon bilan yo'lga tushadi.
Rahimni karvonboshi yo'lda ingliz ayoliga qul kabi sotib yuboradi.
Rahim ingliz sohibasi Sharlotta bilan birga Hindistonga boradi.
Uzoq yo'l azoblari, yo'lda o'zi guvoh bo'lgan mudhish voqealar Ra-
himning ruhiyatiga qattiq ta’sir etadi. Hindistondagi hayot Bag'doddan
ham besh battar og'ir ekanligini ko'rib, bu olis o'lkadan tezroq ketish
payiga tushadi. Qulay payt poylab, qarorgohdan qochib ketadi. Bekina-
bekina, Lohurga yetib keladi. O'ziga boshpana qidirib yetimlar uyida
qo‘nim topadi. Yetimxonada u bir yilcha bo'lib, xat-savodini chiqaradi,
turli kitoblar, gazeta va jumallami o'qishga berilib ketadi.
Oradan bir yilcha vaqt o'tgach yetimxonadan qochib, Pokistonga
yetib keladi. So'ngra Afg'oniston orqali sarson-sargardon kezib Bakuga
keladi.
Onasidan turk tilini o'rgangan Rahim ozarboyjon qardoshlari
orasida o'z uyida yashagandek kun ko'radi. O'shanda ilk bor qomi non-
ga to'yib, osoyishta hayot kechirayotganini his qiladi.
Rahim arab, fors, turk tillarini mukammal bilib, bemalol so'zlasha
olardi. Bokuda ham tinch o'tirmay, yashash uchun kurashish lozimligi-
ni anglagan Rahim gazeta va jumallar tarqatish bilan mashg'ul bo'lib,
hayot kechirish uchun imkon topadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Yangi chiqqan gazeta va jurnallardagi xabarlarni muttasil o‘qib
borar, savodi oshib, dunyoqarashi yuksaladi.
Boku adabiy jamoatchiligining ayrim namoyandalari bilan bogMa-
nib, Sharq klassiklari, xususan, Nizomiy, Fuzuliy she’rlarini yod ola
boshlaydi. Boku maktablariga qatnab, bilim olishga intiladi.
Keyinchalik Rahim bir qator ozar o‘g‘lonlari bilan birga Moskvada-
gi Sharq xalqlari universitetiga kirishga muvaffaq boMadi. Bu davrda u
rus tilini o‘rganib, adabiyotga boMgan ixlosi kundan-kunga orta boradi.
Universitet jurnalida uning ozodlikni tarannum etuvchi «Men ozodlik
farzandiman» (1923) va chet el bosqinchilariga qarshi kurash ruhidagi
«Fashizmga oMim» (1923) she’rlari bosilib chiqadi. Ilk ijod namuna-
larining matbuot yuzini ko‘rishi Rahim ruhiyatini ko‘tarib, she’rlar va
badiiy asarlar o‘qish bilan ko‘proq mashg‘ul boMadi. Ayniqsa, rus
mumtoz adabiyotining ulug‘ adiblari L. N. Tolstoy va I. Turgenev
asarlari Rahim uchun katta maktab boMib qoladi.
Moskva hayoti talabani jahon adabiyotining nodir namunalarini
o‘qishga da’vat etadi. Flober, Emil Zolya, Romen Rollan asarlarini
oerilib o‘qiydi.
Bunday o‘qish va izlanishlar uni badiiy ijod ostonasiga yetaklab
boradi. 0 ‘ziga «Sohib Jamol» degan taxallus olib, «Gulruh», «Ikki
uchrashuv» hikoyalarini yozadi.
Sohib Jamol Sharq xalqlari hayoti, ayniqsa, yaqin Sharq xotin-
qizlari va bolalari qismati haqida ilmiy-publitsistik maqolalar yozib,
gazeta va jurnallarda chop etadi. Dastlabki ijodini jumalistika bilan
bogMab, matbuot bilan aloqasini mustahkamlaydi.
Sohib Jamol 1925-yilda 0 ‘zbekiston va Tojikiston bo‘ylab safar
qiladi. O'zbek do‘stlari bilan turkcha, tojik birodarlari bilan tojikcha
muloqot qilib, yaqin aloqada boMadi.
Keyinchalik u «Du didor» (1933) hikoyalar to‘plamini tojik tilida
nashr qiladi. «Qora choyshab», «Ona qalbi» nomli ilk pyesalarini tojik
teatrlariga taqdim etadi. Hali dramatik asarlarga muhtoj boMgan yosh
tojik teatrlari bu asarlarni ko‘p yillar o‘z sahnasidan tushurmay namoy
ish etgan.
Sohib Jamol urush davrida fashist bosqinchilariga nafrat ruhi bilan
sug‘orilgan maqolalari, sermazmun nutqlari bilan ko‘p martalab chi-
qishlar qiladi. Fashistlaming yovuz kuch ekanligini, razilligi va johil-
ligini ko‘rsatib beruvchi ko‘plab asarlar yozadi.
Urushdan keyingi yillarda Sohib Jamol ijodida yuksalishlar davri
boshlanadi. Ko‘p yillik mashaqqatli hayot tajribalari, tinimsiz
izlanishlar Sohib Jamol ijodining o‘ziga xos o‘zagini belgilab berdi.
«Baxt axtargan qora tanli bola», «Aldangan umidlar» kabi asarlari chop
etiladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Endilikda Sohib Jamol nomi Rossiya, Kavkaz, Markaziy Osiyo
mamlakatlariga yaqindan tanish boMib qolgan edi.
Adibning «Parishon lolalar», «Chinnigul», «Prezident», «Guli
siyoh» romanlari ko4pgina tillarga tarjima qilinib, kitobxonlarning se
vimli asariga aylangan.
Adib qayerda boMmasin, qaysi mavzuda ijod qilmasin onasining
mehrtoMa nigohini, mayus va horgMn ko‘zlarini eslaydi. Ko‘pgina asar-
laridagi ijobiy ayol obrazlari uning onasini eslatadi. Fotima Sabriy
(«Muhabbat kamalagi»), Bibi («Guli siyoh»), Xadicha («Sindirilgan
ko‘za») obrazlari buning dalilidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
