|
A N R I B A R B Y U S
(1873-1936)
Aner shahrida jurnalist oilasida dunyoga kela
di. Universitetni tugatgandan so ‘ng ijod bilan
mashg‘ul boMadi. Dastlabki ijodini she’r yozish-
dan boshlaydi. 1895-yilda birinchi she’rlar to'pla
mi chop etiladi.
«Go‘zallik haqiqatning shaklidir», deydi «Yol-
voruvchilar» (1903) romanining bosh qahramoni
M ajilima. «OMim va ochlik hukm rondir», deb
nola qiladi
ikkinchi
bir «Zahar» (1908)
romanining qahramoni.
Anri Barbyus hayotining ko‘p yillari urushda
o‘tadi. «Men urushning boshidan to oxirigacha
qatnashdim», deb eslaydi atoqli fransuz adibi.
«Olov» (1917) romani mana shunday qirgMnbarot urushlaming aksi
- in ’ikosidir. Bu asarda urushdagi shafqatsizlik va adolatsizliklar
haqida hikoya qilinadi. «Fransiyadan xat» asarida urushga boMgan
nafrati izhor etiladi. Yozuvchi ijodini urush dahshatlarining timsoli deb
bejiz aytishmagan.
Anri Barbyus qator hikoyalar va romanlar ustasi. «Biz» hikoyasida
yozuvchi bosqinchilik urushlarini qoralavdi. «Orden» hikoyasida
tasvirlanishicha, Afrika negrlarini behisob oMdirgan soldat nishondor
boMadi. Bunday yuksak yorliqqa ega boMgan soldat ordenini mudom
yashirib yuradi. Chunki qotillik orqasidan orttirgan bunday nishonga u
o‘zini munosib emas deb biladi.
Barbyus 1914-yilde ko‘ngillilardan boMib Birinchi jahon urushiga
jo ‘nab ketadi. Yozuvchining oldiga qo‘ygan maqsadi - jurnalist sifatida
urush dahshatlarini o ‘z ko‘zi bilan ko‘rish va urush olovini yoquv-
chilami fosh qilishdan iborat edi.
Jurnalist o‘z kundaligiga ko‘rgan-bilgan voqealarni yoritib boradi
va bu kundaligini «Urushdan xat» deb ataydi.
Barbyus «Urushdan xat» asarini qayta ishlab, «Olov» deya ataydi.
«Olov» romanida berilgan ayrim voqealar «Evr» gazetasida yoritib
boriladi. Gazetada bosilgan roman voqealarini soldatlar qoMdan-qoMga
o ‘tkazib, berilib o‘qirdi. Urush dahshatini o‘z ko‘zi bilan ko‘rgan adib,
keyinchalik urush olovini yoquvchilarga qarshi isyon ko‘taradi, ulardan
nafratlanadi. Yozuvchi «Urush olovini kim yoqdi?» degan savolga
javob qidiradi.
«Olov» (1916) romani nashr qilingandan so‘ng, minglab o‘quvchi-
lar uni qoMdan tushirmay o‘qib, o‘zlarini qiziqtirgan savollarga javob
www.ziyouz.com kutubxonasi
topadi, urushning mohiyati haqidagi fikrlari o'zgarib, bosh aybdorlar
kim ekanligini tushinib olishadi.
«Olov» romani qator ocherklar zanjiridan iborat. Bu ocherklar bir-
birini mantiqan to'ldirib, mazmunan boyitib, voqealar tafsiloti o'zaro
ulanib ketgan. Romanda yagona bosh qahram on berilm agan. Unda
yuzlab soldatlaming jangda ko'rsatgan jasorati, matonati va mardlarcha
o 'lim i, behuda qon to'kish va fojealar tafsiloti qiziqarli badiiy
tasvirlangan.
Romanda Poterlo, Bekyuv, Tirluar, Bertran, Fuyyad, Andre, Mekil,
Lamiz taqdiri bilan bog'liq tasvirlar nihoyatda ta ’sirli chiqqan. Bu
harbiylar oddiy, qabohat va riyo nima ekanligini bilmaydigan yigitdir.
Bunday oddiy soldatlar urush haqida emas, ezgulik va yorug' kunlar
haqida xayol suradilar.
«Olov» romani yozuvchining o'ziga xos falsafasidir. Urush haqida
yozar ekan, yozuvchi «kimdir vatan uchun jonini fido qilayapti, kimdir
urush orqasida turib, tinchgina va osuda hayot kechirib, katta boylik or-
ttirmoqda», degan fikrlami o'rtaga tashlaydi.
Bunday fikrlari uchun o 'z davrining tanqidchilari, urush olovini
yoquvchilarning xushomadgo'y adabiyotshunoslari «Olov» romanini
qattiq qoralaydilar, uni o'ta zararli roman deb keskin tanqid qiladilar.
Romanni o'qigan o'quvchi esa muallifni sharaflar, uning nomini
ulug'lar edi.
Barbyus urushdan qaytib kelgach, katta hayot tajribasini to'plab,
mahorati o'sib-ulg'ayib, «Yorqinlik» (1919) romani ustida ishlaydi.
Adib butun umri davomida ham ijodi, ham nutqi bilan urushni qoralab
kelgan.
«Yorqinlik» romanining bosh qahramoni Simen Polendir. Zavod-
ning oddiy ishchisi dastlab hayotni tushunm aydi. Kuni o 'tsa bas.
O 'zining qashshoq hayoti ham uni zarracha- qiziqtirm aydi. Haq-
huquqini talab qilgan namoyishchilarni ham tinchlantirishga harakat
qiladi.
Biroq keyinchalik urush uning ko'zini ochadi. Ayniqsa, yaralangan-
dan so'ng, asirlarga munosabatni o 'z ko'zi bilan ko'rgandan so'ng,
mudhish voqealarga guvoh bo'lgandan keyingina hayot haqida, kelajak
haqida o'ylay boshlaydi. Urushga qarshi, urush olovini yoquvchilarga
nisbatan qattiq g'azab-nafrat tuyg'usi paydo bo'ladi. O 'zining
o'tm ishini o'ylab, ezilib ishlab, qashshoq hayot kechirgan kunlarini
eslab o'ziga va zolimlarga nisbatan qahr-g'azabi qaynab ketadi.
Yozuvchi o'z qahramonining dunyoqarashini tobora o'stirib, musta
qil o 'y va fikrlash hissini uyg'otib boradi. Roman qahramoni Simen
Polen asar nihoyasiga borib, ilgarigidek xo'jayinining xushomadgo'yi
emas, o 'z qadrini anglab yetgan, yetuk kishiga aylanadi.
«Haqiqat qissalari» (1928) deb nomlanuvchi asarlar to'plami yozuv
chi ijodining yuksak namunasidir.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Anri Barbyus umrining oxirgi yillarida jahonning ko'pgina mam-
lakatlarida bo'lib o'tgan tinchlik kongreslarida nutq so'zlab, o'zining
sermazmun m a’ruzalari bilan urushni qoraladi, tinchlikni yoqladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
