Fayzulla boynazarov

CHARLZ DIKKENS
(1812-1870)
Charlz Dikkens  1812-yilda dunyoga keladi.  Bu davrda Angliya tari- 
xida  muhim  voqealar sodir boMmoqda  edi.  Bir  necha yillardan  buyon 
Napoleon  hujumi  xavfi  ostida  yashayotgan  ingliz  xalqi  Napoleon
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

q o ‘shinlari  Rossiyaga,  M oskva  ostonalarida 
magMubiyatga  uchraganidan  xursand  boMib, 
yengil  tortadi.  Ayni  paytda  rus  qo‘shinlarining 
fransuz  qo ‘shinlari  ustidan  g ‘alabasi,  inglizlar 
uchun ham bayramga aylanib ketdi.
Shunday qilib,  ingliz xalqi  uchun osuda kunlar 
boshlanadi.  Charlz  Dikkens  mana  shunday 
tinchlik zamonasida o ‘sib,  ulg‘ayadi.
Dikkens  pokiza  qalb  egasi  boMgan.  U  har 
qancha  ogMr  hayot  kechirmasin,  hatto,  bir burda 
nonga  zor  qolgan  kunlari  ham  birovning  haqiga 
xiyonat qilmas, jinoyat ko‘chasiga kirmas  va hech  kimga ozor bermas, 
eng muhimi o‘zgalarga ogMrligi tushmasligi  haqida o‘ylardi.
Dikkens  yashagan  zamonda  o ‘gMrlik,  zo‘ravonlik,  qotillik  va turli 
xil jinoyatlar avjiga  chiqib  ketadi.  Shunday  bir  paytda  mamlakatdagi 
sud  idoralariga  katta vakolatlar  berilgan  edi.  Sud  mahkamasidagilar 
boMar-boMmasga  odamlarni  qamar,  turli  ogMr jazolarga  tortar  edi. 
M amlakat  siyosatdonlari jinoyatchilarni  qamash, jazolash  va  sudga 
erkinlik  berish  orqaligina  m amlakatda tartib  o ‘rnatish  mumkin,  deb 
o‘ylardi.
Charlz  Dikkens  sud  hay’atiga  maktub  yoMlagandan  va,  ayniqsa, 
«Oliver Tvistning  boshidan  kechirganlari»  romani  chiqqandan  so‘ng 
mamlakat  axloqiy-tarbiyaviy  hayotida  keskin  o‘zgarish  sodir boMadi. 
Odamlarni  faqat jazolash yoMi  bilan  mamlakatda tartib  yoki  tarbiyani 
yoMga  q o ‘yib  bo‘lmasligini  ko‘pchilik  tushinib  yeta  boshlaydi. 
Shundan  so‘ng toMib-toshib ketgan Angliya turmalari, jinoyatchilardan 
biroz xoli  boMib qoladi.
Badiiy  asar mamlakatning  ijtimoiy-siyosiy  va  m a’naviy-m a’rifiy 
hayotiga maMum  darajada ta ’sir ko‘rsatgan  taqdirda  o‘quvchilar tomo­
nidan olqishlar bilan qarshi olinadi.  Charlz Dikkensning deyarli  barcha 
asarlari shunday ta’sir kuchi  bilan bebahodir.
Yozuvchining birinchi  romani  «Oliver Tvistning  boshidan  kechir­
ganlari»  (1837)  nashr  qilinishi  ingliz  adabiy jam oatchiligida  katta 
voqeaga aylandi.
Romanda Oliver va  u  kabi  yetim-daydi  va  qashshoqlikdan  tinkasi 
qurigan  bolalar hayoti  tasvirlangan.  Oliver onasidan  erta,  hali  go‘dak- 
ligidayoq ayrilgan edi.
Yozuvchi  Olver  orqali  tashlandiq  bolalarning  xatarli,  achinarli, 
dahshatli  hayotini  ko‘rsatib  beradi.  Tashlandiq bolalar yashash  zarurati 
tufayli  bilib-bilmay turli  boshi  berk ko‘chalarga kirib  qoladilar. Angliya 
sudi  esa ulaming sababini  surishtirmay, taqdiriga zarracha qiziqmasdan, 
eng ogMr jazolaiga  mahkum  etadi,  qamoqlarga  tiqadi,  uzoq  muddatli
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

jazo tayin etadi. Yozuvchi o ‘z asarida jamiyatda hukm surayotgan mana 
shunday mudhish  illatni  qattiq tanqid ostiga oladi.
Charlz Dikkensning  asarlari juda  o ‘qishli,  o‘quvchining  diqqatini 
o‘ziga jalb  etuvchi,  badiiyati  go‘zal.  Dikkens  «Dombi  va uning o‘g‘li», 
«Edvin va Drudning siri» va boshqa ko‘plab yumoristik hikoyalari bilan 
jahonga mashhur adibdir.  Charlz Dikkens  qayerga borsa, Angliyadami, 
Am erikadam i  u  bilan  uchrashish  va  uning  nutqini  eshitish  niyatida 
bo ‘lganlar  m inglab  kishilarni  tashkil  etar  edi.  Uchrashish joylarida 
o ‘tirish  imkoniyati  boMmasdi.  YoMaklar,  ko‘cha,  sahnalar  uning 
muxlislari  bilan  to ‘lib  ketardi.  Charlz  Dikkens  bilan  uchrushuv  belgi- 
lansa,  muxlislari  bir  necha  kun  ilgari  kelib,  ko‘rpa-to‘shak qilib yotib 
olardi.
Charlz Dikkens jahon  xalqlariga adabiyotning naqadar yuksak ta’sir 
kuchiga ega ekanlgini  namoyish  etgan  adibdir.