Favqulodda vaziyatlarni bartaraf qilish hamda tizimni takomillashtirish

Фойдаланилган адабиётлар 
1.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 14 январдаги 
умумий видеоселектор йиғилишида сўзлаган нутқи. 2022 йил 29 январдаги 
Ўзбекистон Республикаси Президенти “Ўзбекистон Республикасини 
ривожлантириш Тараққиёт стратегияси” тўғрисидаги ПФ-60-сонли Қарори. 
2.
Daryo.uz “маҳаллий” 12.51, 07.04.2020 йил. 
3.
Xabar.uz “Ҳодиса” 11.52, 21.04.2022 йил. 
* * *
УДК 614.841 
ЁНҒИН ЎЧИРИШ ТЕХНИК ВОСИТАЛАРИНИНГ ИШЛАБ 
ЧИҚАРИШДАГИ САРФ ҲАРАЖАТЛАРНИ ҲИСОБЛАШ УСУЛЛАРИ. 
М.Ш.Каримов, 
(Ўзбекистон Республикаси ФВВ Академияси
) 
 
нғин 
ўчириш 
техник 
воситаларининг 
иқтисодий 
самарадорилигини ҳисоблашнинг янги усулларини ишлаб чиқиш 
ва амалиётга тадбиқ этилишини таъминлашда оптимал 
усулларни 
танлаш 
жараёнида 
таққосланадиган 
техник 
воситалардан фойдаланган ҳолда лаборатория қурилмаларида ёнғинларни 
бартараф этишдаги самарадорикнинг иқтисодий кўрсаткичлари қабул 
қилинади. 
Ёнғин 
ўчириш 
техник 
воситаларининг 
иқтисодий 
кўрсаткичларини янги усулларидан фойдаланган ҳолда амалга ошириш 
орқали ижобий натижаларга эришилиши ҳам таъминланади. 
Бунда иқтисодий самарадорликни аниқлаш бўйича белгиланган 
ишларни 
босқичма-босқич 
амалга 
ошириш 
жараёнида 
илғор 
технологияларни жорий этилишини режалаштириш ҳамда ишлаб чиқаришда 
иқтисодий кўрсаткичларни таққослаган ҳолда амалиётга жорий этиш 
мақсадга мувофиқдир. 
Ёнғин ўчириш техник воситаларини ишлаб чиқариш ва амалиётга 
жорий этилиши мобайнида (кафолатланган) ва жорий йилда ҳақиқий йиллик 
Ё 

---

88 
иқтисодий самарадорлигини белгилашдаги таққослаш ишларида қуйидагилар 
эътиборга олинди: 
- техник воситаларни ишлаб чиқариш ва жорий этишда, олдинги 
йилларда ишлаб чиқарилган (жорий этилган) иқтисодий кўрсаткичларига 
нисбатан самарали бўлишини таъминлаш. Агар шунга ўхшаш бир нечта 
ускуналар мавжуд бўлган тақдирда таққослаш орқали самарадор 
воситаларнинг аниқланиши; 
- ёнғин-қутқарув гарнизонларида техник воситалардан фойдаланишда 
иқтисодий самарадорлик кўрсаткичлари ўрганиш ва таққослаш усулларини 
танлашнинг тўғрилиги ҳамда ишлаб чиқаришда масъул вазирлик, идора 
томонидан таклифлар олинганидан кейин 2 ой муддатда тасдиқлаш; 
- ёнғин-қутқарув 
техникаларини 
такомиллаштиришда 
ишлаб 
чиқилишининг иқтисодий самарадорлигини баҳолаш; 
- ёнғин ўчириш техник воситаларини иқтисодий самарадорлигини 
аниқлашда ишлаб чиқилган усуллардан фойдаланган ҳолда амалиётга жорий 
этилишини таъминлаш; 
- ёнғинларни 
бартараф 
этишда 
техник 
воситалари 
орқали 
бўлинмаларнинг хавфсизлигининг таъминлаш. 
Ишлаб чиқарилган янги турдаги маҳсулотнинг бошқа турдаги маҳсулот 
билан таққослашда уларниг иқтисодий самарадорлигини инобатга олган 
ҳолда иқтисодий самарадорликни аниқлашда муайян усуллар ёрдамида 
амалга ошириш орқали бевосита самарадорликни баҳолашга эришилади. 
Амалда қўлланилиб келинаётган ёнғин ўчириш техник воситаларнинг
кўрсатгичларини аниқлаган ҳолда қуйида келтирилган техник воситаларни 
жорий этишнинг иқтисодий самарадорлигини ҳисоблаш ишларида 
қуйидагилар аниқланади: 
- иқтисодий жиҳатдан анча арзон бўлган техник воситаларнинг ишлаб 
чиқаришни таъминлаш; 
- маҳаллий хомашёлардан фойдаланиш самарадорлигига эришиш; 
- конструктив жиҳатдан анча мукаммал бўлган ёнғин ўчириш 
дастакларининг яратилишини таъминлаш. 
Янги ускуналарни (асосий) ишлаб чиқарилишини амалга оширишдаги 
чора-тадбирларни инобатга олган ҳолда қуйидаги формулага асосан амалга 
оширилиши белгиланди: 
бу ерда: 
– ёнғин ўчириш техник воситаларнинг тахминий ишлаб 
чиқаришдаги ҳаражатлар, дона; 
Q
2 
– буюртмаган асосан техник воситаларининг тахминий ишлаб чиқариш 
миқдори, дона; 
– қўшимча равишда техник воситаларнинг қўшимча ишлаб чиқариш 
самарадорлиги. 
Иқтисодий самарадорликга асосланган ҳолда ёнғин ўчириш техник 
воситаларни ишлаб чиқариш учун сарфланган ҳаражатлардан ташқари, 
бошқа турдаги сарф ҳаражатлар (ишлаб чиқаришнинг ўсиши, электр 

---

89 
энергиянинг сарфланиши, ишлаб чиқаришдаги мутахассис-ишчилар сони, 
ускуналарнинг 
ишчанлик 
даврининг 
қисқариши, 
таъмирлашнинг 
мураккаблиги ва бошқалар) ҳам қўлланилади. 
Ёнғин ўчириш техник воситалардан фойдаланишнинг йиллик 
иқтисодий самарасини ҳисоблаш, шу маҳсулотни ишлаб чиқаришда 
ишлатиладиган ресурсларнинг тежалишини таъминлаш қуйидаги формула 
ёрдамида амалга оширилди: 
бу ерда: E – йиллик иқтисодий сарф ҳаражатлар, сўм; 
Z
1
ва Z
2 
– фойдаланиб келниаётган ва янги турдаги техникаларни ишлаб 
чиқаришда сарфланадиган ҳаражатлар аниқланади, сўм; 
Q
2
– буюртмаган асосан техник воситаларнинг тахминий ишлаб чиқариш 
миқдори, дона. 
Ушбу (5) формула қуйидаги кўринишга эга бўлиши мумкин: 
бу ерда: S
1 
ва S
2
– ишлаб чиқилган усуллар ёрдамида техник воситаларнинг 
бирлиги (иш) нархи, сўм; 
К
1 
ва К
2
– ёнғин ўчириш техник воситаларни ишлаб чиқаришда зарур бўлган 
сарф миқдори, сўм; 
Е
n 
– сарф миқдорининг меъёрий коэффициенти; 
Q
2 
– ишлаб чиқаришнинг (ишлар) йиллик ҳажми ҳисоб ишларига мувофиқ, 
йил. 
Юқоридагиларни инобатга олган ҳолда, ёнғин ўчириш техник 
воситаларни ишлаб чиқаришда уларнинг узоқ муддатларда фойдаланиши 
учун иқтисодий сарф ҳаражатларни таҳмин қилинган ҳолда бир йилга 
нисбатан потенциал қийматлар аниқланиши лозим. Ҳисоблаш ишларини 
амалга оширишда йиллик иқтисодий сарф ҳаражатларнинг иккинчи 
ҳисоблаш усулини аниқлаган ҳолда, ишлаб чиқувчи томонидан сифатли ва 
узоқ муддатга хизмат қилувчи ёнғин ўчириш техник воситаларини ишлаб 
чиқариш ва амалиётга жорий этилишини таъминланишига эришилади.