Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

Mavzu savollari 
1.Jigar anatomiyasi va fiziologiyasi.  
2.Jigarning tabiiy mizoj belgilari.  
3.Jigarning buzilgan tabiiy mizoj belgilari. 
4.Jigar xastaliklari klassifikastiyasi. 
5.Jigar kuchsizligi. Jigar tiqilmalari. 
6.Jigar kasalliklarini tashxislash va davolash.  
7.Ut   qopi   xastaliklari, sababi, tashxislash va davolash. 
8.Taloq,  xastaliklari sababi, tashxislash va davolash.  
VII-BOB.SIYDIK  AJRATISH  VA  JINSIY  A’ZOLAR  KASALLIKLARI 
7.1. § Buyrak, siydik tosh va  qovuq xastaliklarini  sharqona usulda  
tashxislash va davolash  
Buyrak anatomiyasi 
       Buyrak  qonni  ortiqcha  suvlikdan  tozalaydigan  qurol  sifatida  yaratilgan. 
Suvlikning kerak bo`lganligini o’z navbatida izohlagan edik. Qon yetilib , badanga 
o’tishga  tayyor  bo`lganda,  bu  suvlikka  ehtiyoj  qolmaydi.  Bu  suvlik  badanda  juda 
ko`p  bo`lganligidan  uni  o’ziga  tortib  tozalovchi  bitta  katta  a`zo,  yoki  kichik 
bo`lganda bir juft a`zo yaratilishi lozim edi.  
       Agar  u  bitta  va  katta  bo`lganda  edi,  yaxshi  joylasholmay,  siqilib  qolgan 
bo’lar edi. Shuning uchun bitta bo`lish o’rniga ikkita buyrak yaratilgan. Uning ikkita 
bo`lishida  a`zolarning  ikki  bo`lak  qilib  yaratilgandagi  ma`lum  manfaatlar  bordir; 
bular  ulardan  biriga  biror  ofat  yetsa,  ikkinchisi  uning  vazifasini  qisman  yoki  to’la 

---

327 
 
bajaradi.  Ehtiyot  uchun  ularni  sonda  ko`p  va  javharlarini  pishiq  qilingan,  bunday 
bo`lishining  bir  qancha  foydali  tomonlari  bordir  birinchidan,  ularning  soni 
qo’shilishidan  hajmlarining  kichikligi  uncha  bilinmaydi;  ikkinchidan,  javharlari 
pishiqligidan  suyuq  narsalardan  boshqa  narsani  tortib  shimish  mumkin  bo’lmaydi; 
uchinchidan,  javhari  pishiq,  a`zo,  har  vaqt  o’zi  to’lgan  o`tkir  xiltli  suyuqlikdan  tez 
ta`sirlanmaydi.  
     Buyraklarning  shunday  yaratilishlari  natijasida  yurak  venasi  quvvatining 
bularga yaqin oraliqdan o’tishi qulay bo`lib, u yerda joylashgan ichki a`zolarga o’rin 
ochiladi. O’ng buyrak, mumkin qadar, jigarga yaqinroq, va undan xiltlarni yaxshiroq 
tortadigan  bo`lishi  uchun  shul  buyrakdan  balandroq  joylashtirildiki,  u  jigarga 
tegishga yaqinlashdi, xatto jigarga yaqin turgan o’siqda tegib turadigan bo’ldi.  Shul  
buyrak  shul  tomondan  taloq  bilan  siqishganligidan  ham  sizilib  keluvchi  suvlik 
mo`tadil  taqsimlanishda  adashmasligi  uchun  tubanga  qo’yildi  bunda:  siziluvchi 
suvlik oldin yaqinroqdagi, keyin uzoqroqdagi a`zoga tortiladi. 
          Buyraklar  botiq    tomonlari  bilan  bir-birlariga  yuzlanib  turadi,  qavargan 
tomonlari  esa  umurtqa  suyagiga  yaqin  turadi.  Har  bir  buyrakning  ichida  bir  kovak 
bo`lib, bu kovakka yuqoriga ko’tariluvchi qisqa tomirdan keladigan suvlik emiziladi. 
Bu  emilgan  suvlik,  buyrak  uni  qon  chiqindilaridan  obdon  tozalagandan  keyin, 
buyrakning ichki tomonidan sekin-asta siydik yo`li orqali  keladi.  
          Buyrak  tozalangan  narsa  bilan  oziqlanib,  chiqindini  haydaydi.  Chunki 
suvlik  modda  buyrakka  tomon  sof  holda  ajralib  kelmay,  balki  u  etni  qattiq 
yuvgandagi  yuvindisi  kabi  bo`lib,  unda  qon  qoldig’i  ham  bo`ladi.  Shuning  uchun, 
buyrak  kuchsizlanganda  suvlik  moddasi  tozalanmay,  qonlik  qismi  bilan  birga 
chiqariladi  va  shuningdek,  jigar  kuchsiz  bo`lganda  ham  u  suvlikni  qonlikdan 
keragicha  ajratolmay  buyraklarga  yuboradi.  Shunda  suvlikka  aralashgan  qon 
moddasi  buyrakning  oziqlanishi  uchun  kerak  bo`lgan  miqdordan  ko`p  bo`ladi, 

---

328 
 
natijada  chiqadigan  suyuqlik  buyrak  oziqlanishdan  zaif  bo`lganidagi  kabi  et 
yuvindisiga o`xshash bo`ladi. 
Buyrakka  parda  hosil  qiladigan  mayda  asab  keladi;  unga  jigar  darvozasi 
tomonidan  vena  tomiri  va  jigarga  keladigan  arteriyalardan  kattagina  arteriya  tomiri 
ham keladi.