Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

O`pkaning yallig’lanishini davolash: 
O`pka yallig’lanishini davolash zotiljamni davolashga o`xshaydi. Lekin 
bunda qo`yib bog’lanadigan dorilar kuchliroq bo`lishi va ularga dorining ta`sirini 
chuqurroq olib boradigan narsalar qo`shilishi kerak. Bunda balg’am tashlatish orqali 
o`pkani tozalashga qattiqroq kirishiladi; balg’am tashlash bilan tozalash kerak 
bo`lgan tomonni bosib yotish o`rniga o`sha tomonga moyil bo`lib chalqancha 
yotiladi. Agar ich to`xtalib qolsa, har ikki kunda bir marotaba mana shu tarkibli 
ichimlikdan ichiriladi: xiyorshanbar va urug’i olingan mayizning har biridan 256 uch 
istor olib, unga to`rt sukurraja suv quyiladi va yarmi qolguncha qaynatiladi. Keyin 
uni olovdan olib ustiga bir sukurraja ituzumining suvi quyiladi. Kuchli kasalga shu
tarkibning hammasini, kuchsizga esa yarmi ichiriladi. Agar ich kuchsiz qiladigan 

---

261 
darajada suyuq bo`lsa, mirta, qo`rga ko`milgan shirin behi va shirin anorning 
qaynatib quyultirilgan shirasi ichiriladi. 
Mosharo yoki saramas jinsidan bo`lgan o`pka yallig’lanishini davolash 
qiyin, agar foyda qilsa, sabzavot, o`t va mevalardan olingan ma`lum kuchli 
sovutuvchi shiralar bilan haroratni yetarli darajada so`ndirish foyda qiladi. Sachratqi 
shirasi va shunga o`xshash sovutib, yumshatuvchi shiralar ichiriladi. Shira, tamr, 
hindiy, yantoq-shakar va shular kabi dorilar bilan safroni bo`shattirish ham mumkin. 
Ba`zan shunday o`pka yallig’lanishida kasalda to`liqlik bo`lsa, tomirdan qon olishga 
to`g’ri keladi. 
 
Ko`krak va o`pka yaralari, o`pka sili. 
Bu yaralar ko`krakda yo ko`krak - qorin to`sig’ida yoki o`pkada bo`ladi, 
shu oxirgi, ya`ni o`pkada bo`ladigani sil yarasidir. Yara yana o`pka nayida ham 
bo`ladi. Shu yaralarning bexavotirrog’i ko`krakda bo`ladiganidir. Chunki ko`krak 
tomirlari kichikroq va uning bo`laklari qattiqroq bo`lib, ulardagi yorilish katta 
bo`lmaydi, yana yiring u tomirlarda to`xtamasdan, ko`krak bo`shlig’iga oqadi. 
O`pkaning ahvoli esa bunday emas. Yana ko`krakning harakati o`pka harakati 
singari kuchli va sezilarli emas, balki u deyarli harakatsizdir, yana u etli a`zo 
bo`lganidan et unishini osonroq qabul qiladi. 
Ko`pincha erigan chiqiqlardan paydo bo`lgan ko`krak yaralari suyaklarni 
ham buzadi, hatto suyakning yon - verining salomat qolishi uchun chirigan terini 
kesish zarur bo`ladi. Ba`zan chirish suyak yonidagi pardaga ham o`tadi. Ko`krak - 
qorin pardasining yaralariga kelsak, agar yara uni teshib o`tgan bo`lsa, u hech 
bitmaydi, teshib o`tmagani esa, asabli bo`laklarida bo`ladi, bu ham bitmaydi, yoki u 
etli qismlarda bo`ladi, uni boshlanish paytida chora qilib davolasa va shishishiga 
yo`l qo`yilmasa, et oladi. Ammo shishsa, yoki eskirib cho`zilsa, hech tuzalmaydi. 

---

262 
O`pka yaralarining tuzalishi va tuzalmasligi haqida tabiblar o`rtasida 
ixtilof bor: bir guruh tabiblarning aytishicha, u hech tuzalmaydi, chunki et olish 
uchun tinch turish kerak, o`pka esa tinch turmaydi. Jolinus ularga qarshi chiqib, 
aytadiki, agar unga boshqa monelar qo`shilmasa, harakatning yolg’iz o`zi et olishga 
to`sqinlik qila olmaydi. Ko`krak pardasi harakat qilib tursa ham, undagi yaraning 
ba`zan bitishi bunga dalildir. O`pka yaralari haqida Jolinusning o`z fikri shunday: 
agar o`pka yaralari shishdan, yoki o’yuvchi xiltning yeyishidan bo`lmay, balki, 
boshqa sababdan bo`lsa uzluksizlikning buzilishi tufayli yuz berib, jarohatligicha 
tursa, yiringlanmasa va shishmasa, u albatta tuzaladi. O`pkada teshik paydo 
qiladigan, lekin yiringlanmagan yaralar ham shunday. Shishdan yoki yeyilishdan 
bo`lgan yaralar tuzalmaydi. Chunki yiringlagan yaraning tuzalishi faqat yiringni 
tozalash orqaligina bo`lishi mumkin; tozalanishi esa yo`tal bilan bo`ladi. Biroq 
yo`tal yarani kengaytiradi va yirtadi; yo`tal qichig’i og’riqni ko`paytiradi. Og’riq esa 
shu kasal tomonga moddalarni ko`plab tortadi. Qurituvchi dorilar balg’am 
tashlashga to`sqinlik qiladi. Balg’am tashlatuvchi dorilar esa yaralarni qo`llab 
yumshatadi. O’yuvchan xiltdan bo`lgan yara, xiltni isloh qilmasa, tuzalmaydi, u 
xiltning tuzalishi esa, osonlik bilan bo`lmay, yara yirtilib, hech bitmaydigan yaraga 
aylanadigan yoki yara kengayib, hatto o`pkaning bir bo`lagi yeyiladigan 
muddatdagina bo`lishi mumkin. Shishdan keyin paydo bo`lgan o`pka yaralarida 
goho shu monelarning hammasi birga bo`ladi. 
Et bitishini qiyinlashtiradigan narsalarning bittasi harakatdir. O`pkadagi 
tomirlarning katta, keng va qattiq bo`lishi ham shunday sabablardandir, chunki bular 
ham et bitishini qiyinlashtiruvchi narsalardandir. Yana ichilgan dorining kiradigan 
joyi bilan o`pka o`rtasidagi masofaning uzoqligi va dori quvvatining yaraga 
borgunicha zaruriy suratda kuchsizlanishi ham et bitishining qiyinlashuviga yordam 
beruvchi sabablardan sanaladi. 

---

263 
Sovuq dorilar o`tmaslik qilib chuqur singimaydi, issiq dori esa, o`pka 
yaralarida doimiy bo`ladigan isitmani ko`paytiradi. Qurituvchi dorilar ingichka 
og’riqni keltirib chiqarish bilan zarar qiladi, ho`llovchilari esa yaralarning et olishiga 
to`sqinlik qiladi. Hamma yaralar, ayniqsa shular singari yuqori va quyidan rutubatlar 
kelib turgan o`pka yaralarini quritish bilan davolanadi. 
Agar o’yilish o`pka nayini ichkaridan o`ragan pardada yuz berib, o`pkaning 
et qismida bo`lmasa va u endi boshlanayotgan bo`lsa, goho davolashni tez qabul 
qiladi, ammo tog’ayning o`zidagi yaralar davolashni qabul qilmaydi. Sil kasalligini 
davolashda boshqa yoshdagilarga nisbatan bolalar ko`proq tuzaladilar. Mizojda yoki 
xiltning o`zida quruq yarani qovjiragan yaraga aylantiradigan biror sabab bo`lmasa, 
o`pka yaralarining eng bexavotiri, uning qovjiraydiganidir. Goho sil unga uchragan 
kishini ko`p vaqtgacha qo`yib qo`yadi; ba`zan u o`smirlikdan o`rta yoshgacha 
cho`ziladi. Men sil kasalligiga uchragan bir xotinning yigirma uch yil yoki bir oz 
ko`proq muddat yashaganini ko`rdim. O`pkasi yarali kishilar kuz paytida juda 
aziyatlanadilar, agar sil kasalligini aniqlash qiyin bo`lsa, unga yo`liqqan kishidagi 
kasallikni - kuz faslining kirishi aniqlab beradi. 
Goho isitma bermaydigan, lekin unda o`pka o`ziga doimo quyilib turgan 
nazladan iborat quyuq va yopishqoq xiltlarni qabul qiladigan boshqa kasallikka ham 
sil ismi beriladi. O`pka yo`llari torayib, kasal nafas qisish va kuchli yo`talga 
uchrasa, bu narsa ularning quvvatini ketkazadi, badanni so`litib ozdiradi. Ular 
haqiqatda qarsillash kasalligiga uchraganlarga o`xshash bo`ladilar. Shunda agar 
ozgina harorat bo`lsa, ularni davolashda hansirashga uchraganlarga ishlatiladigan 
tadbirlarni ham qo`llash kerak.