Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

 
Nafsoniy quvvatlar: 
Zohiriy va botiniy his quvvatlari
Harakat quvvatlari

---

59 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tashqi sezgini his qilish quvvatlari. 
Zohiriy, ya`ni tashqi sezgini his qilish quvvatlari bosh miyaning oldingi birinchi 
va ikkinchi qorinchasida joylashgan bo`lib, ular besh quvvatdan iborat: 
1.Ko`rish quvvati - bu quvvat yordamida odamlar tashqi muhitni rang -
barangligini, go`zalligini, jismlar shaklini, hayvonot olamini idrok va kuch 
quvvatini, umuman butun ko`rish kerak bo`lgan narsalarni ko`rib zavqlanadi, 
qisqasi ta`sirlanadi va ko`rgan narsasi haqida tasavvur hosil qiladi. Bu quvvatni 
mutloq ish boshqaruvchi a`zosi ko`zdir. 
2.Eshitish quvvati. Bu quvvat yordamida inson tashqi muhitda hosil bo`ladigan 
yoqimli va yoqimsiz tovushlarni eshitadi va farqlaydi. Bu quvvatni mutloq ish 
bajaruvchi a`zosi quloqdir. 
3.Hid bilish quvvati. Bu quvvat yordamida insonlar nafas olayotgan havodagi 
xush, noxush hidlarni sezib yo quvonib rohatlanadilar yoki nafratlanib jirkanadilar. 
Hid bilish quvvatini mutloq ish bajaruvchi a`zosi burundir. Tabiblar esa hidlarni 
o`rganib iste`mol mahsulotini mizojini aniqlab oladilar. Yaxshi yoqimli hid nafsoniy 
ruh oziqasidir.
Tashqi sezgini 
his
 
qiluvchi 
1.Ko`rish
2.Eshitish 
3.Hid bilish
4.Ta`m bilish
5.Tegib 
sezish(taktil 
sezgi)
Ichki sezgini xis
qiluvchi 
1.Tasavvur – 
mushtarak 
2.Fikrlash 
3.Tafakkur-fahm 
4.Xotira-xofiza
5.Ong
Harakat 
1.Yozilish 
2.Bukilish 

---

60 
4.Ta`m bilish quvvati. Bu quvvat yordamida insonlar jism va iste`mol 
mahsulotlarining ta`mini sezib, rohatlanib yo g’azablanib tasavvur hosil qiladilar.
Bu quvvatni mutloq ish bajaruvchi a`zosi tildir. 
5.Tegib sezish ( taktil sezgi) quvvati. Bu quvvat inson terisiga tegish orqali 
bilinadi, chunki bu quvvatni mutloq ish bajaruvchi a`zosi teridir. Tegib sezish orqali 
tashqi ta`sirotlar, ya`ni issiqlik, sovuqlik, ho`llik, quruqlik va turli og’riq beruvchi 
sabablar teri orqali his qilinib, tasavvur shakllantiriladi .
Botiniy - ichki sezgi quvvatlari. 
Botiniy, ya`ni ichki sezgi quvvatlari bosh miyaning barcha qorinchalarida 
bajaradigan vazifasiga qarab joylashgan his-idrokni shakllantiradi: 
1.Mushtarak, ya`ni tasavvur hissi birinchi va ikkinchi qorinchaning old 
qismida joylashgan. Besh zohiriy hislar bu quvvatni shakllantirishda asosiy rol 
o`ynaydi, chunki inson tashqi his qilish quvvatlarini borliqqa nisbatan tasavvur
qiladi va bu quvvat o`z faoliyatini bajaradi.
2.Fikrlash ham botiniy quvvatlardan bo`lib oldingi qorinchalarni chiqish joyida 
joylashgan bo`lib, ko`rish hissi yordamida oldingi ko`rgan narsalarni xayolan 
tasavvur qilish yoki umuman, ko`rgan -eshitganlarini xayolan tahlil qilib ,fikrlash 
qobiliyatini yuzaga keltiruvchi quvvatdir.
3.Fahm, ya`ni tafakkur hissi ham botiniy idrok quvvatlardan bo`lib, uchinchi 
qorincha oxirida joylashgan. Bu quvvat fikrlash qobiliyatini umumiylashtiruvchidir. 
4.Hofiza, ya`ni xotira hissi botiniy idrok qilish quvvati bo`lib, to`rtinchi 
qorincha oxirida joylashgan.Uning ishi ko`rgan, eshitganlarni yodda saqlashdan 
iborat. Bu quvvat insonlarda cho`kish davriga kelib kuchsizlanadi, chunki uning 
mizoji soviydi. Yoshligida ko`rgan eshitganlarni esa yodda saqlay oladi. Chunki bu 
davrda inson mizoji issiq bo`ladi. Buning sababi shuki, bu quvvatni 

---

61 
harakatlantiruvchi kuch nafsoniy ruh to`rtinchi qorinchaga kelganda to`liq 
shakllangan bo`ladi.
5.Ong -botiniy idrok qilish quvvatlarini bir ko`rinishi bo`lib, uchinchi qorinchani 
boshlanish qismidà joylashgan. Uning ishi ko`rgan, eshitgan, o`qiganlarni 
mujassamlab xulosalash. Bu quvvat mutafakkirlar, olimlar, shoir va yozuvchilarda 
shuningdek, ishbilarmonlarga nisbatan yaxshi shakllangàn bo`ladi.