Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

Buyrak kuchsizligida buyuriladigan parhez taomlar
: 
-Shakar qo`shib iste`molga buyurilgan quruq meva mahsulotlar- pista, bodom, 
yong’oq,
-Funduq, o`rik donagi. 
-Asal bilan yong’oqdan qilingan murabbo. 
-Mukashshar qilingan mosh (po`sti olingan mosh) 
-Shakar solib pishirilgan shirguruch 
-Ovqatga - bodiyon, sabzi, sholg’om urug’lari, kamroq murch. Sho`r narsalar 
berilmaydi.
-Issiq quruq hammomlar bilan ko`proq terlatiladi. 
Mavzu savollari
1.Buyrak anatomiyasi va fiziologiyasi.
2.Siydik xosil bulish mexanizmi.
3.Siydikdan olinadigan dalillar. Izox. 
4.Buyrak mizojini baxolash. 
5.Buyrak toshi. Alomatlari. 
6.Siydik chiqarish a’zolari xastaliklari. 
7.Buyrak toshi va qovuk, toshi o’rtasida gi farq.Tashxislash va davolash. 

---

342 
7.2. § Ayollar va erkaklar jinsiy a`zolari xastaliklari
Moyaklar va urug’ yo`llari anatomiyasi. 
Moyaklar boshqaruvchi a`zolar sifatida yaratilgan bo`lib, bularda urug’ tomirlar 
orqali o`zlariga sizib qolgan rutubatdan tug’iladi; bu rutubat go’yo gavdaning 
hammasida to`rtinchi hazmdan ortgan narsa bo`lib, qonning eng yetilgani va eng 
latifidir. Bu qon ruh yordami bilan moyaklarda va arteriya ham venalardan 
moyaklarga keluvchi yo`llarda harakatlanadi. Bu tomirlar esa katta arteriya katta 
venadan iborat asosiy ikki tomirdan taralib, ko`p marta bukilib, o`ralib tarmoqlanadi.
Agar bu ikkisidan biri kesilsa, ko`rinib turgan tomir og’izlari ko`pligidan ko`p 
tomirlarni kesilganga o`xshaydi. Keyin urug’ bu ikki tomirdan urug’ idishlariga 
quyilib, olat yo`lidan kelib xotinlarning farjiga otiladi va keyin bachadonga boradi. 
Bu tabiiy jinsiy aloqa bo`ladi. Erkak ham xotin urug’ni bir vaqtda bo’shatganda, 
bachadon og’zi ochilib, buni qattiq tortish bilan qarshi oladi. 
Moyaklar kovakka o`xshab tuzilgandirlar: moyak javhari oq go`shtlik bez a`zo 
bo`lib, u go`sht, emchak go`shtiga ko`proq o`xshaydi. Moyak javhariga quyilgan 
qon o`sha javharga o`xshash bo`lib oqaradi, xususan, bunda ruh havosi 
to`lqinlangani sababli shunday bo`ladi.
Moyaklarga keladigan tomirlarning yo`li qov ustidagi katta pardadir. 
Moyaklarga keluvchi arteriya va vena tomirlarini qoplovchi pardaga kelsak, buning
chiqadigan yeri katta pardadir, bu bilan u orqa miya pardasiga ham tutashadi. Bu 
parda chov yo`li orqali moyaklarga tushuvchi tomirlar va chandirlar usti bilan 
tushadi.
Bu pardadan chov yo`li paydo bo`ladi. Bu yo`ldan o’tuvchi tomirlarni o’rovchi 
parda ham shundan vujudga keladi. Chap moyakka, o’ng moyakka oziq keltiradigan 
tomirlardan boshqa tomir keladi. O’ng moyakka keladigan tomir ko`proq, yetilgan 
va suvlikdan tozaroq qon quyadi. O’ng moyak ko`pchilik odamlarda chap moyakdan 
kuchliroq bo`ladi. Bundan chapaqay kishilar mustasnodir. 

---

343 
Urug’ idishlari chov yo`llari kabi boshlanib, har bir tuxumdan bir yo`l chiqadi, 
bu yo`llar unga tegib turuvchi va yo`liquvchi bo`lsa ham, go`yo undan ayrim holda 
va undan kelib chiqmagandek bo`lib turadi. Bularning har biri moyak oldida 
shunday kengayadiki, ularda yaqqol bo`shliq paydo bo`ladi, so`ngra, ba`zan ayniqsa 
xotinlarda tugash oldida ikkinchi marta kengaysa ham, ular toraya boshlaydi. Bu 
idishlar oldin yuqori chiqib, keyin siydik yo`lidan tubanroqda. Qovuq bo`yniga 
tutashadi. Olatga kelsak, bu qurol-a`zo bo`lib, boyloq asab, tomir va go`sht kabi 
sodda a`zolardan tuzilgandir. Bu qov suyagidan o`sib chiquvchi, ko`pincha, yumilib 
turadigan ko`p va keng kovakli jismdan boshlanadi. Bu kovaklarga yel to`lishi bilan 
olat taranglashadi. Bu jism tagida, shu a`zo hajmiga nisbatan ko`p sonli keng 
arteriyalar o`tadi. Olatga dumg’aza umurtqalaridan, uning javhariga ko`p chuqur 
botmay o’tuvchi asablar keladi. Buning javharidagi asablar sezgisiz chandirdan 
iboratdir. Jolinuscha, olatni tarang qiluvchi asablar, uning bo`shashishiga xizmat 
qiladigan asablardan boshqadir. Olatda uchta yo`l bor: siydik yo`li, urug’ yo`li va 
vadiy yo`li. 
Olatni tarang qiluvchi quvvat va yel yurakdan, uning sezgisi - bosh miya va orqa 
miyadan, mo`tadil qon va shahvat xohish jigardan keladi. Olatning tabiiy shahvati 
goho buyrakning ishtiroki bilan bo`ladi. 
Shu jihatdan a`zoni qo`zg’atuvchi istak paydo bo`ladi, chunki u shunga 
tayyorlangan bo`ladi. Bu ham borki, tortishish achishishni paydo qiladi. Bundan 
tashqari urug’ aloqa a`zolariga kelganda ulardan chiqishni talab qiladi va bu 
a`zolardagi moddalarni qo`zg’atadi. Olatning taranglashishi, ba`zan qovuq og’zining 
ikki tarafiga qo’yilgan bezlarga boruvchi moddaning achishtirishidan bo`lganidek, 
buyrakdan keluvchi suyuq latif moddaning achishtirishi sababli ham bo`ladi. 
Taranglashish urug’ ko`payib o`tkirlashganda harakatga kelishidan ham paydo 
bo`ladi.