Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

Moxov kasalligi 
Moxov kasalligi-savdoning butun badanda yoyilishidan paydo bo`ladigan yomon 
bir illatdir
Moxov: 
- a`zolar mizojini 
-a`zolarning ko`rinishini 
-a`zolar uzluksizligini buzadi 
-hatto a`zolar yeyilib, yaralanish tufayli tushib ketadi 
Moxov kasalligining eng birinchi ta`sir etuvchi sababi jigar mizojining juda issiq 
va quruqlikka moyil bo`lib buzilishidir. Bunda qon kuyib savdoga aylanadi yoki 
butun badan mizojining buzilishidir, ya`ni bu ikkala mizoj shu darajada buziladiki,
u tufayli qon sovib quyiladi.
Moxovning moddiy sababi esa, savdoni tug’diradigan ovqatlardir: balg’am 
tug’diradigan ovqatlar ham, agar ularni iste`mol qilganda ustma-ust me`da buzilsa, 
ularda harorat ta`sir qilib, suyuq qismini tarqatadi va quyug’idan savdo ko`payadi.
Moxov kasalligini keltirib chiqaruvchi yordamchi sabab: teri teshiklari to`silib, 
tug’ma haroratning bo`g’ilishi va qonning sovib quyulishi, ayniqsa, taloqning qonni 
torta olmaydigan va uni savdo xiltidan tozalashga quvvati yetmaydigan darajada 
kuchsiz bo`lishidir.
Moxov avvalo, qo`l-oyoqlar va yumshoq a`zolardan boshlanadi, shu a`zolarning 
mo`yi to`kilib, rangi o`zgaradi, ba`zan esa yaralanadi, so`ngra esa moxov butun 
badanga yoyiladi.
Belgilari: 
-badan rangi qoralikka moyil bo`lib qizaradi
-kuzda qizg’ish xiralik paydo bo`ladi
-nafas qisiladi
-o`pka va o`pka nayining zararlanishi tufayli tovush bo`g’iladi

---

378 
-aksirish ko`payadi
-burun do`nqillab manqalanadi
-burunda tiqilma paydo bo`lib, hid sezmaydi
-mo’y siyraklashib kamayadi
-ko`krak va yuz atrofi terlaydi
-badan sassiq hidli bo`ladi
-tentaklik va kishilarni ko`rolmaslikdan iborat savdoyi xulq paydo bo`ladi
-savdoga tegishli tushlarni ko`p ko`radi.
Quvvatning zaiflashishi, haroratni so`ndirishga bo`lgan ehtiyojning kamligi 
sababli, moxov kasalligiga uchragan kishining tomir urishi zaif bo`ladi, chunki 
moxov sovuq mizojdan kelib chiqadigan kasallikdir.
Davolash 
1.Kasallik og’irlashishidan oldin organizmni bo`shatish, tozalash tadbirini 
qo`llash 
2.Kasalga qon ko`pligi aniqlansa, uning ikkala qo’lidan bo`lsa ham tezda yetarli 
darajada qon olish kerak. Tomirdan qon olingandan so`ng kasalga bir hafta dam 
berish, keyin Abu Jahl tarvuzining etidan tayyorlangan iyoraj bilan bo`shatish lozim. 
3.Ichishga: af `o ilonidan tayyorlanadigan kulchalardan elgil o`zidan hargal bir 
misqoldan olib, yo 1 uqiya quyuq sharob yoki tilo sharobi ichiladi. 
4.Bunday kasallarga beriladigan ovqatlar esa tezda hazm bo`ladigan yaxshi 
kaymusli narsalar, masalan, ma`lum qush go`shtlarining qaynatma sho`rvasi va 
go`shti yengil hazm bo`ladigan yangi baliqdir, bularga zarur dorilar qo`shib beriladi. 
Baxak 
- terida yuzaga kelib, terida chuqur botadi, lekin go`sht va suyakgacha 
bormaydi. Oq peslik esa teri, go`sht va suyakgacha boradi. 
Kasallik sababi: quvvatning zaifligi bo`lib, u ozuqani moslashtirib o`zgartira 
olmaydi. 
Ikki xil baxak farqlanadi: 

---

379 
-oq baxak 
-qora baxak 
Ikkala baxakda ham: 
-modda suyuq 
-haydovchi quvvat kuchliroq bo`lib u moddani teri yuzasiga haydaydi 
Peslikda esa: 
-modda quyuq 
-haydovchi quvvat kuchsiz bo`lib, uning ta`sirisiz tufayli modda ichkarida 
o`rnashib qoladi va ichkaridagi narsaning mizojini buzadi. 
-o`zgartiruvchi quvvat o`rnashgan moddani moslashtirib o`zgartira olmaydi. 
Izoh: modda o`rnashib olganda o`ziga kelayotgan ozuqani o`z tabiatiga 
aylantiradi. Yaxshi mizoj buzuq moddani yaxshi va moslashgan moddaga 
aylantiradi. Bu esa daraxtlar bir joydan boshqa joyga ko`chirilganda ularning mevasi 
zaharlikdan yeyiladigan holatga va yeyish mumkin bo`ladigan holatdan zaharli 
holatga o`tishiga o`xshaydi. 
Jolinusning fikricha, Lobah deb nomlanadigan mashhur bo`lgan daraxtning 
mevasi Eronda zaharli bo`lib, u Misrga ko`chirilgach uning mevasi yeyiladigan 
bo`lgan. Shuningdek a`zolar moddalar uchun go`yo mamlakat bo`lib sanaladi. 
Ikkala baxak o`rtasidagi farq shundaki: 
-oq baxak – balg’am moddasi tufayli yuzaga keladi 
-qora baxak -savdo moddasi tufayli yuzaga keladi 
Qora peslik - oq peslikdan tubdan farq qiluvchi kasallik bo`lib, po`st 
tashlaydigan temiratki deb ataladi. Bu temiratki juda dag’al, tangali bo`lib, 
qichishish belgilari kuzatiladi. 
Kasallikda teri xiltni o`ziga yondosh turgan jismdan ta`sir qilish darajasidan 
ortiqroq ravishda suradi. Qora peslik oq peslikdan ko`ra bexavotirroq. 
Oq va qora baxak, peslik, vazax belgilari: 

---

380 
-vazax ustida mo`y qora yo qizg’ish bo`lib o`sadi 
-peslikda mo`ylar doim oq bo`lib o`sadi 
-peslikda teri va pastroq va cho`kkanroq bo`ladi 
-vazax teri sohasiga igna sanchilganda qon chiqadi. 
-peslikda teri sohasiga igna sanchilganda qon chiqmaydi, balki suvsimon rutubat 
chiqadi, ishqalanganda qizarsa, sog’ayishga umid degani va u baxak bo`lishi 
mumkin. 
-Qora peslikda po`st tashlash, terining tanga-tanga bo`lishi, sopolsimon bo`lishi 
kuzatiladi. 
-Qora peslikda teri dag’al yoki silliq bo`lishi mumkin. 
-ikkala oq dog’ning silliq xili xavflidir. 
-ikkala qora dog’ning silliq xili xavfsizdir, chunki u baxakdir. 
-chuqur o`rnashib, qizarmaydigan va qonamaydigan juda keng joyni oladigan 
qora peslikda sog’ayishga umid yo`q. 
Davolash 
Qora baxakda: 
-dastlab, tomirdan qon olish 
-kuygan xilt va savdoli xilt devpechak va daraxt po`kagi, qora xalila, chilpoya va 
Rum rayhoni kabilarning qaynatmalariga mayiz va anjirni qo`shib ichirish orqali 
bo`shatiladi 
-goho yaxshi kaymusli ovqatlarni iste`mol qilish tavsiya etiladi. 
-hammomga tushib turish buyuriladi 
Izoh: 
Agar bemorda talog’i kasallangan bo`lsa, bu a`zo savdoni tortishda zaiflashadi.
Shuning uchun ham biz taloqni tuzatish bilan shug’ullanishimiz lozim. 
Taloq tuzatilgach, po`st ko`chirilib, bemorga kuchli tozalovchi va sog’lom qonni 
tortuvchi dorilar buyuriladi. 

---

381 
Suvli qavarchiq terida paydo bo`lsa, teri tushib ketguncha bemorga dam beriladi. 
Agar dori qavarchiq hosil qilmasdan terini achishtirsa, u bosilguncha dori olib 
qo`yilib, so`ngra yana qo`yiladi. 
Sog’lom qonni tortuvchi dorilar quyidagilardir: 
Tog’ gazago’tining yelimi, murch, hardal, indov, yattu` suti, chakamug’, isiriq, 
turp urug’i va kovul ildizining po`sti 
Kuchli tozalovchi dorilar esa: tunbosh suvi va Abu Jahl tarvuzi qaynatmasidan
tayyorlangan suyuq surtma dorilardandir. 
Qora baxakda qo`llaniladigan yaxshi surtma tarkibi:
-turp urug’i yetmak bilan qo`shib yanchiladi va hammomda surtiladi (baxak 
sohasiga) 
-turp urug’i xardal urug’i sirkada qaynatilgan anjir bilan qo`shiladi va surtiladi 
Vazax va peslikni davolash: 
-tomirdan qon olish va hammomga tushishdan saqlanish lozim 
-sharob ichishdan ham saqlanish lozim 
-agar badan toza bo`lsa, hammomda terlash foydali bo`lib, unda qusish tadbiri 
ham qo`llaniladi. 
-agar badan toza bo`lmasa, balg’amni bo`shatuvchi dorilar, so`ngra siydik 
haydovchi va ichni suruvchi katta iyoraj (ayniqsa, tarkibiga Abu Jahl tarvuzi eti 
qo`shilgan iyoraj) iste`mol qilinadi. 
-iyorajlarni xalila, devpechak, chilpoya va mayiz yoki tuz qaynatmasiga solib 
ichish yaxshi foyda qiladi. 
-peslik hajmi kichik bo`lsa uni dog’lash kifoya. 
-badan toza va badan mizoji mo`tadil bo`lsa ichiriladigan dorilar ichirilmaydi,
chunki bu dorilar biror ofatga sabab bo`lib, ko`p qon ketishga va ruhning 
kamayishiga olib keladi. Bu ikki narsa davolashda eng zaruriy manbalardandir. 

---

382 
-peslik a`zoni davolashda peslikka xos suyuq surtmalardan foydalanish bilan 
davo cheklanishi lozim 
Vazax va peslikda doimo: 
-yopishqoqligi kam, yog’siz, tez hazm bo`ladigan ovqat buyurilishi shart 
-bemor sabzavotlar, halim va unga o`xshash ovqatlardan saqlanishi darkor 
Vazax va peslikda qo`llaniladigan dorilarning ta`siri: 
-tozalovchi 
-toza qonni kuchli tortuvchi 
-Shu a`zoni qattiq qizdiruvchi 
-oxirida yara qilib po`st tashlattiradigan xususiyatga ega bo`lishi kerak 
Peslikda dorilarning eng afzali bu : 
Yaralantiradigan yoki suvli qavarchiq paydo qiladigan dorilardir, ya`ni ular 
moddani oqizib, peslikni tuzatadi va o`sha sohaning o`z rangini qayta tiklaydi. 
Peslikda qo`llaniladigan kuchli dorilar: 
Tog’ mayizi, cho’l qovog’i ildizi, Gentiana ildizi, archa, sanavbar yelimi, 
Ro’yan, zok, yashil zok, zangor, oltingugurt kabilar. 
Peslikda qo`llaniladigan surtma dorilar: 
-kirmdona va sirka 
-oltingugurt va Nargiz piyozi 
-tuxum yog’i, chayon o`t ildizi yaxshi foyda qiladi. 
Vazax uchun yaxshi surtma dorilar: 
-Nilufar ildizi, po`st tashlagan qora ilon qoni, quruq anjir bargi, qora andiz
kabilar. 
Peslikda qo`llaniladigan suyuq dorilar: 
-sirka, maxsar, sariq tunbosh suvi, dasht piyozi suvi, dengiz piyozi suvi, samsoq 
suvi (ular qortiq izidan bo`lgan peslikda foydalaniladi) qora andiz shirasi va af `o
iloni etining sho`rvasi kabilar juda foydalidir. 

---

383 
Davoning oxirida peslikda quyidagi bo’yoqli dorilar tavsiya etiladi: 
-sho`ra tuzi, murr, sharob quyqasi, qizil kesak, ro`yan, achchiqtosh kabilar 
Yoki 
-yong’oq po`sti, xina va o`sma kabilar o`z isbotini topgan buyoqdir. 
Baxak, vazax va peslik xastaliklari bir-biriga o`xshash bo`lib, ular ma`lum bir 
dalillarga asosan tashxislanib, to`g’ri davolansa ijobiy natijaga erishish imkoniyati 
tabib uchun juda yuqori saviyada bo`ladi.