Farmokognoziya oxiri p65

OSHLOVCHI MODDALARNING FIZIK VA KIMYOVIY
XOSSALARI
O‘simliklardan ajratib olingan oshlovchi moddalar — tanin-
larning bir qancha formalari aralashmasidan iborat, shu sabab-
li ular amorf kukun holida bo‘ladi. Sof holda ajratib olingan ba’-
zi komponentlar (masalan, katexinlar)ni kristall holda olish
mumkin.

---

291
Taninlar suvda, har xil darajadagi spirtda va sirka kislota-
ning etil efirida yaxshi, boshqa organik erituvchilarda yomon
eriydi yoki butunlay erimaydi. Oshlovchi moddalarning suvdagi
eritmasi och qo‘ng‘irrangli, hidsiz va burushtiruvchi mazali,
kuchsiz kislotali xossaga ega bo‘lgan kolloid eritma.
Suvda eritilgan oshlovchi moddalarni oqsil modda, og‘ir
metallarning tuzlari, alkaloidlar va glikozidlarning eritmalari
yordamida cho‘ktirish mumkin. Taninlar ko‘p atomli fenollar-
ning hosilalari bo‘lib, boshqa fenollar singari temirning uch
valentli tuzlari eritmasi bilan rangli (qora-yashil va qora-ko‘k
rangli) cho‘kma hosil qiladi. Taninlar havo kislorodi va
fermentlar ta’sirida oksidlanib, qo‘ng‘irrangli hamda sovuq suv-
da erimaydigan birikma — flobafenlarga aylanadi.
OSHLOVCHI MODDALARNING KIMYOVIY TARKIBI
Taninlarni ishqorlar ishtirokida 180—200°C gacha qiz-
dirilsa, ulardan piroketexin yoki pirogallol ajralib chiqadi.
Shuning uchun ular pirogallol va pirokatexin guruhlariga
bo‘linadi. Bu tasnif taninlarning eng oddiy va eng eski tasnifidir.
Ana shu tasnif bo‘yicha oshlovchi moddalarning ayrim
guruhlarini aniqlashda quyidagi reaksiyadan foydalanilgan:
agar oshlovchi moddalar eritmasiga uch valentli temir tuz-
larining eritmasi ta’sir ettirilsa, pirokatexin guruhiga kiruvchi
taninlar qora-yashil, pirogallol guruhiga kiruvchi taninlar esa
qora-ko‘k cho‘kma hosil qiladi.
Agar oshlovchi moddalarga kislotalar hamda boshqa
reaktivlar ta’sir ettirib qizdirilsa, ularning bir qismi gidro-
lizlanib, birmuncha oddiy komponentlarga parchalansa, ikkin-
chi qismi esa murakkablashib yuqori molekulali birikma hosil
qiladi. Shunga ko‘ra, Povarnin va Freydenberg barcha oshlovchi
moddalarni ularning kimyoviy tarkibiga va ayrim molekulalari
orasidagi bog‘lanishlarga qarab ikkita katta guruhga bo‘ladi.