Farmokognoziya oxiri p65

Geografik tarqalishi.
Evkaliðtning vatani Avstraliya. Kav-
kaz (asosan, Adjariya va Abhaziyada, Ozarbayjonda), Qrimda,
Krasnodar o‘lkasining Qora dengiz bo‘ylariga yaqin yerlarda,
Moldova va boshqa joylarda o‘stiriladi. U —12° da qurib qolishi
mumkin. Yetishtirilgan yangi navlari — 14° ga chidaydi.
Evkaliðtlar tez o‘suvchan va ko‘p suv talab qiladigan da-
raxt bo‘lganidan botqoqliklarni quritish va bezgakni yo‘qotish
maqsadida ekiladi. Plantatsiyalarda dorivor o‘simlik sifatida
o‘stirilgan evkaliðtlarning 70% i chiviqsimon va 25% i kulrang
evkaliðt hisobiga to‘g‘ri keladi.
Mahsulot tayyorlash.
Evkaliðtning uchala turidan barglar
terib olinadi. Bir yillik barglar, asosan noyabr oyidan keyin
tayyorlanadi. O‘tgan yilgi barglarini hamma vaqt ham yig‘ish
mumkin. Mahsulot asosan noyabr oyidan aprelgacha, efir
moyini maksimal to‘plagan vaqtida tayyorlanadi. Buning
uchun maxsus plantatsiyalarda o‘stirilgan daraxtlarning yosh,
serbargli shoxlari 70—80 sm uzunlikda qirqib olinadi. So‘ngra
barglar ajratilib, 10 sm gacha qalinlikda yoyib quritiladi.
Mahsulotning tashqi ko‘rinishi. 
Tayyor mahsulot har xil
shakldagi barglar aralashmasidan iborat.
Har uchala turdagi barglar plastinkasi tekis qirrali, tuksiz,
nihoyatda mayda qora dog‘lari ko‘p bo‘lib, xushbo‘y hidi va
yoqimli, achchiqroq mazasi bor. Qirqilgan mahsulot 1—5 mm
li turli formadagi bo‘lakchalardan tashkil topgan.
Kimyoviy tarkibi. 
Evkaliðt bargi tarkibida 1,5—3% efir
moyi va 10% oshlovchi va boshqa moddalar bo‘ladi. XI DF ga
ko‘ra efir moyining miqdori kulrang va sharsimon evkaliðt
barglarida 2,5% dan, chiviqsimon evkaliðt bargida 1%, may-
dalangan bargda esa 0,8—1,5% dan kam bo‘lmasligi kerak.
Tibbiyotda ishlatiladigan evkaliðt efir moyi evkaliðt tur-
larining barglaridan suv bug‘i yordamida haydab olinib, so‘ngra
tarkibidagi turli aldegidlardan tozalanadi. Tozalanmagan efir
moyi og‘iz va burunning shilliq pardalarini qichitadi, kishini
aksirtiradi va yo‘taltiradi. Shuning uchun bunday moy tibbi-
yotda ishlatilmaydi.
Evkaliðt efir moyi tiniq, rangsiz yoki och sarg‘ish suyuqlik
bo‘lib, XI DF ga ko‘ra zichligi 0,910–0,930, refraksiya soni

---

123
1,458–1,470, qutblangan nur tekisligini og‘dirish burchagi
0°+10° ga teng bo‘lishi lozim. Moy tarkibida 60—80% sineol,
pinen, mirtenol (darminol), aldegidlar ham-da boshqa birikma-
lar bo‘ladi. Evkaliðt moyidan ajratib olingan sof holdagi sineol
evkaliðtol nomi bilan yuritiladi.
Ishlatilishi.
Evkaliðt preparatlari va efir moyi antiseptik
xususiyatga ega bo‘lganidan bezgak, bo‘g‘ma, qizilcha hamda
nafas yo‘li kasalliklarini davolashda va gijjalarni haydashda
ishlatiladi. Bargining damlamasi me’da-ichak kasalliklari va
ginekologik kasalliklarni hamda yiringli yaralarni davolashda
qo‘llaniladi. Nastoykasi isitmaga qarshi va bronxit, griðp
kasalliklari hamda yo‘tal tutganda ishlatiladi. Evkaliðt efir
moyi nafas yo‘llari kasallanganda va xonalarga purkash uchun
hamda griðp kasalligida ishlatiladigan ingafen tayyorlashda
qo‘llaniladi.