Farmokognoziya oxiri p65

Dorivor preparatlari.
Santonin (kukun — poroshok va
tabletka holida chiqariladi), gul g‘unchasi (murabbo, asal,
qand va sharbat bilan birga iste’mol qilinadi), efir moyi —
darminol, gvayazulen.
QAYIN KURTAGI VA BARGI – GEMMAE BETULAE ET
FOLIA BETULAE
O‘simlikning nomi.
Oq qayin — Betula pendula Roth. (Betula
verrucosa Ehrh., Betula alba L.), paxmoq qayin — Betula
pubescens Ehrh., qayindoshlar — Betulaceae oilasiga kiradi.
Oq po‘stloqli, bo‘yi 10—20 m ga yetadigan daraxt. Shoxlari
osilgan, novdalari (bir yoshdagilari) qizil-qo‘ng‘irrangda. Bar-
gi oddiy, uchburchak, romb shaklida yoki yuraksimon, o‘t-
kir uchli, qirrasi qo‘sh tishli, poyada bandi bilan ketma-ket
o‘rnashgan. Shoxchalari va barglari xushbo‘y hidli, smolali

---

147
bezlar yoki so‘galchalar bilan qoplangan. Gullari bir jinsli,
kuchalaga to‘plangan. Mevasi — yong‘oqcha.
Aprel-may oylarida gullaydi. Mevasi avgustda pishadi.
Geografik tarqalishi.
Moldova, Ukraina, Belorus, Rossiya-
ning Yevropa qismining o‘rmon va o‘rmon-cho‘l hududlarida,
Shimoliy Qozog‘istonda, Kavkaz, G‘arbiy Tyanshanda va Sibir-
dagi aralash o‘rmonlarda o‘sadi. Ba’zan bu yerlarda qayin
o‘rmonlar hosil qiladi.
Mahsulot tayyorlash.
Qayin daraxti kurtagi erta bahorda
(bo‘rtganida), o‘simlikda suv yurishgan vaqtda (ba’zan fevral
oyida) yig‘iladi. Supurgi qilinadigan shoxchalar kurtagi bilan
kesib olinadi va sovuqroq yerda quritiladi (issiqda kurtaklar
ochilib ketadi). Kurtaklar qurigandan so‘ng shoxchalardan
qoqib yoki terib olinadi, so‘ngra ochila boshlagan kurtak-
lardan va gullardan (kuchalalardan) tozalanadi.
Bargi hidli va yopishqoq bo‘lgan vaqtda — may oyida (daraxt
gullaganida) yig‘iladi.
Mahsulotning tashqi ko‘rinishi. 
Tayyor mahsulot cho‘ziq,
konus shaklidagi o‘tkir uchli kurtakdan iborat. Kurtak tuksiz,
yopishqoq, uzunligi 3—7 mm, yo‘g‘onligi 1,5—2 mm, cheti
zich va cherepitsasimon o‘rnashgan, qizil-qo‘ng‘ir tangachalar
bilan qoplangan. Kurtaklar xushbo‘y hidga, burishtiruvchi va
smola mazaga ega.
Bargi yashil, xushbo‘y hidli, pastki tomonidan tomirlari
va tishchalari bo‘ylab qo‘ng‘irrangli bezlar o‘rnashgan. Qari
barglarning bezlari qurib qoladi. Mahsulotda sarg‘aygan barg-
lar bo‘lmasligi kerak.