Farmatsevtika sanoati texnologiyasi

3
2
1
4
5
6
13-rasm. Purkagichli quritkichlarning umumiy ko‘rinishi:
1 — idish; 2 — disk (forsunka); 3 — quritkich kamera; 4 — kalorifer;
5 — suzgich; 6 — supurgi.
2
3
6
1
5
4

---

47
Qovushqoq bo‘lmagan ajratmalar forsunkali, qovushqoq-
liklari esa diskli quritkichlarda quritiladi. Suyuqlik kameraga
purkagich orqali purkaladi. Bunda zarrachaning kattaligi 10—
50 mkm atrofida bo‘ladi. Êameraning pastki qismidan quri-
tish uchun beriladigan havo harorati 150—230°C ga yetadi.
Har bir zarrachani quritish uchun 0,04—0,08 soniya vaqt
ketadi, shuning uchun tayyor mahsulot harorat ta’sirida
buzilmaydi. Bunday quritkichlardan sanoatda dori moddalar va
harorat ta’sirida tez buziluvchi mahsulotlarni (sut, tuxum va
boshqalar) quritishda foydalaniladi.
Bunday quritkichdan foydalanilganda quritilayotgan modda
(suyuqlik) qovushqoq bo‘lmasligi kerak. Agar u qovushqoq
bo‘lsa, forsunka o‘rniga disk ishlatiladi.
Donador modda (granula) larni quritishda pnevmatik qu-
ritkichlar (SG-30, SP-60, SP-100 hamda Shveysariya va
Angliyada ishlab chiqariladigan har xil tuzilishga ega bo‘lgan
quritkichlar)dan foydalaniladi.
Muloqot (kontakt)li quritkichlar. Bunday quritkichlarda is-
siqlik asbobning devori orqali quritilayotgan mahsulotga o‘tadi.
Ular uzlukli yoki uzluksiz, mo‘tadil bosim va vakuum ostida
ishlashi mumkin.
Uzlukli ishlaydigan quritkichlardan biri oddiy tuzilishga ega
bo‘lgan tokchali quritkichdir. Bunday tokchalar bir necha qa-
vat naychalardan tashkil topgan
bo‘lib, naychalar suv bug‘i bilan
ishlatiladi. Naychalar ustiga pat-
nislarda 2—3 sm qalinlikda bir te-
kis yoyilgan quritiladigan modda
qo‘yiladi (14-rasm).
Vaqt-vaqti bilan yuqori tok-
chalardagi plastinkalar pastdagi-
lari bilan o‘rin almashtirib turi-
ladi. Qurish jarayonida patnis
yuzasida yupqa qatqaloq hosil
bo‘lib, kapillarlar suv chiqishini
qiyinlashtirishi mumkin. Bu holatni
14-rasm. Tokchali quritkich:
1 — kalorifer; 2 — tokchalar;
3 — havo isitkich.
2
3
3
1

---

48
oldini olish uchun patnisdagi quritilayotgan mahsulot ara-
lashtirilib, qatqaloq yo‘qotib turilishi lozim. Bu quritkich tuzi-
lishi jihatidan sodda bo‘lishiga qaramay, ko‘p joyni egallaydi,
quritish uchun ko‘p vaqt ketadi, qo‘l kuchi talab qilinadi. Qu-
ritish jarayoni havosi so‘rib olinadigan (vakuum) javonlar yor-
damida tezlashtirilishi mumkin.
Jo‘vali (âàëüñîâûå) quritkichlar uzluksiz ishlaydigan, bir va
ikki jo‘vali bo‘ladi. Jo‘vaning ichi bo‘shliq bo‘lib, bug‘ yoki
boshqa issiqlik manbalari yordamida isitib turiladi. Bunday qu-
ritkichlar, asosan, ekstraktlar olishda ishlatiladi. Quyuq ajratma
jo‘va yuzasiga bevosita yoki jo‘vali so‘rg‘ichlar yordamida yupqa
qilib surkaladi.
Ikki jo‘vali quritkichlarda jo‘valar oralig‘i 1 mm bo‘ladi.
Ajratma ikki jo‘va oralig‘iga beriladi, jo‘valarning qarama-qarshi
tomonga harakati natijasida yuzaga ajratma surkaladi. Jo‘valar
to‘la bir marta aylanguncha yuzasidagi yupqa ajratma quriydi va
u pichoqlar yordamida qirib yig‘ib olinadi.
Jo‘vali vakuum quritkichlarda qurish jarayoni tez kechadi.
Bunday qurilmalarda pektin, shilimshiq moddalar saqlagan
qovushqoq ajratmalarni quritish maqsadga muvofiq.
Maxsus quritish usullari. Bularga termoradiatsion, dielektrik,
sublimatsiya va ultratovush quritkichlar kiradi. Farmatsev-
tika korxonalarida, ko‘pincha,
sublimatsion va ultratovush qurit-
kichlar ishlatiladi.
Sublimatsiyali quritkichlarda
quritiladigan modda suyuqlik
holiga keltirilib, muzlatiladi va
xona (kamera) havosini so‘rib
olish natijasida muz suyuqlikka
o‘tmasdan bug‘lanadi. Qurit-
kich sublimatsiyalash xonasi, so-
vitgich, havo so‘rg‘ich, muzlat-
gichlardan iborat (15-rasm).
Bu usulda quritish jarayoni
uch bosqichda boradi:
15-rasm.  Sublimatsiyali
quritkich:
1  — quritish kamerasi;
2 — sovitgich;
3 — havo so‘rg‘ich;
4 — muzlatgich.
3
1
2
4

---

49
I — muzlatish;
II — sublimatsiyalash;
III — qoldiq namlikni yo‘qotish.
Bu usul oqsil, fermentlar, antibiotiklar, vaksina, zardoblarni
quritishda juda qo‘l keladi.
Ultratovush quritkichlar. Dorilarni ultratovush yordamida
unumli quritish uchun ularning tebranish tezligi 6—8 kNz
bo‘lishi kerak. Quritilayotgan suyuqlik ultratovush to‘lqinlari
ta’sirida mayda zarrachalarga bo‘linib, har bir zarracha tebra-
nish davri tezligida harakatga keladi. Bu harakat ishqalanishni
yuzaga keltirib, suyuqlikning bug‘lanishiga sabab bo‘ladi.
1. O‘simlik xomashyosini maydalash uchun qanday mashinalardan
foydalaniladi? Ularning ishlash usulini ko‘rsating.
2. Maydalash uchun ishlatiladigan  mashinalar qaysi  va qaysi belgi-
lar bilan qanday tabaqalarga bo‘linadi?
3. Sharli tegirmonning qanday afzalliklari va kamchiliklari bor?
4. Maydalash jarayoni xomashyosining fizik-mexanik xususiyatla-
riga bog‘liqligini tushuntirib bering.
5. Tebranma va siqilgan havo kuchi bilan ishlaydigan tegirmonlarda
maydalash nimaga asoslangan?
6. Maydalanuvchi xomashyoning  qattiqligi va tarangligini kamayti-
rish  usullarini aytib bering.
7. Ishlab chiqarishda mexanik usulda ishlaydigan qanday elaklarni
bilasiz?
8. Aralashtirgichlarning  qanday turlarini bilasiz?