Farmatsevtika ishini tashkil

9.3. FARMAKOIQTISODIYOT OBYEKTLARI VA
FARMAKOIQTISODIYOTDA XARAJATLARNING TASNIFI
Ishlab chiqaruvchi o ‘z mahsuloti uchun so‘rashi mumkin 
boMgan maksimal narxni belgilasa, m ahsulotning minimal narxini 
xarajatlar belgilaydi. Davolash bahosining minimallashtirishni 
maqsad etgan farmakoiqtisodiyot uchun ham xarajatlar muhim 
tushuncha va k o ‘rsatkichdir. Farm akoiqtisodiyot tadqiqotlari 
quyidagi xarajatlarni aniqlaydi:
I. 
Bevosita tibbiy xarajatlar (direkt cost) — bu xarajatlar 
bevosita davolashga aloqador boMib, davolash qiymati va davolash 
muassasasining xarajatlari qiym atidan iborat.
Bevosita tibbiy xarajatlar m anbalariga quyidagilar kiradi:
Diagnostika va laboratoriya tadbirlari.
Dori vositalari bilan davolash.
Q o‘shim cha dori vositalari bilan davolash.
Q o'shim cha kasalliklami davolash.
Bemor tom onidan davolash rejimiga amal qilmaslik xarajatlari.
169

---

Dori vositasi va uning o‘rinbosarining nojo'ya ta’siriarini to‘g‘rilash.
Davolash kursi m uddati. D avolash muassasasida b o ‘lish 
qiymati.
Oliy va o ‘rta maxsus m a’lumotli tibbiyot personali xizmati.
Janrohlik aralashuvi.
Reabilitatsiya (qayta tiklanish).
Bemorga g‘am xo‘rlik qilish.
O datda, bu xarajatlar budjet hisobidan yoki bem om ing o ‘zi 
tom onidan qoplanadi.
II. Bevosita notabiiy xarajatlar (xo‘jalik xarajatlari) — bunga 
bemor tibbiy xizmat olishi uchun zarur ham m a xarajatlarni o ‘z 
ichiga oladi. M asalan, bem om i shifoxonagacha transporda olib 
borish, xususiy diyeta xarajatlari kiradi.
III. Bilvosita xarajatlar (indirekt costs) — bunga atrof-m uhit, 
jamiyatga kasallik tufayli paydo bo'ladigan xarajatlar kiradi.
Bilvosita xarajatlarni aniqlashda quyidagi omillar ko'zda tutiladi:
Vaqtinchalik ish qobiliyatini yo‘qotish vaqti.
Kasallik varaqasi bo'yicha toMovlar.
Kasallikdan keyingi nogironlikka g‘am xo‘rlik qilish.
Ijtimoiy ta ’m inot to ‘lovlari.
Soliq to'lovlari (bunda bem or sog‘ayib, ish boshlagandan 
keyin to ‘lashi m um kin bo'lgan soliq toMovi nazarda tutiladi).
Bemorga g‘am xo‘rlik qilishda yaqinlarining xarajatlari.
Bem om i oMimi bilan bogMiq xarajat va yo'qotishlar.
IV. N om oddiy xarajatlar (intangibli costs) — pul bilan 
ifodalab boMmaydigan xarajatlar. Bunga quyidagi ruhiy, ijtimoiy 
omillar kiradi:
a) Ju z’iy yoki tanada (og‘riq, m ajruhlik, uyquning buzilishi);
b) Aqliy (reaksiya, aqliy konsentratsiya, diqqat, xotira);
d) Ruhiy (qo'rquv, depressiya, notinchlik);
e) Ijtimoiy (izolyasiya, konflikt, moyillik).
Bir so‘z bilan aytganda, bu toifadagi xarajatlar bem om ing 
hayot sifatiga ta ’sirini ko‘rsatadi. Hayot sifati atamasi — bemoming 
jismoniy, ijtimoiy va emosional holati, shuningdek ruhiy jinsiy 
qobiliyatlarini aks ettiradi. K o‘pincha davolashning hayot sifatiga 
ta ’siri maxsus anketa savollari asosida baholanadi, bem ordan
170

---

so‘rovnoma oladigan shaxs tom onidan to ‘ldiriladi. Anketani analiz 
qilgan holda bem om ing sog‘lig‘i, funksional im koniyatlariga 
nisbatan o'zining fikri, ahvolining um umiy ijobiylashuviga b o ‘lgan 
iikri baholanadi.
Bem om i davolashdagi asosiy xarajat ko‘rsatkichlari:
Davolashning asosiy qiymati — dori vositalarining o ‘rtacha 
ulguiji narxi, kunlik doza miqdori va davolash kursi muddati 
bilan belgilanadi.
Bemor tom onidan kun tartibiga amal qilinishi yoki bemoming 
intizomliligi (patiant com pliance) — bem or tom onidan shifokor 
tavsiya va ko‘rsatmalarini bajarish istagi. Bemor dori vositasini qabul 
qilish, kun tartibiga amal qilish yoki qilmasligi davolash qiymatiga 
sezilarli t a ’sir etadi. B em orning loqaydligi dori vositasining 
samaradorligini pasayishiga olib kelishi mumkin. Buning oldini 
olish uchun maxsus dori shakllari ishlab chiqilmoqda.