Farmatsevtika ishini tashkil

farmakoiqtisodiyot
deyiladi.
Farmakoiqtisodiyotning maqsadi minimal iqtisodiy xarajatlarda 
maksimal klinik samaradorlikka erishishni ta ’minlashdir. M inimal 
xarajatlar deyilganda faqat dori vositalarining eng arzonini qo‘llash 
nazarda tutilmaydi. Farmakoiqtisodiyotda asosiy maqsad dori vositasi 
qiym atidan, narxidan tejash emas, balki yuqori sam aradorlikka 
ega va xavfsizroq dori vositasini qoMlagan holda um umiy davolash 
xarajatlaridan tejashga harakat qilishdir.
U m um iy davolash xarajatlaridan tejash bu yuqori sam arali 
va xavfsiz dori vositasini q o ‘llagandan keyin, davolash kursini 
qisqarishiga, birga qoMlanuvchi vositalarni qisqarishiga, nojo‘ya 
ta ’sirlam i kamayishi hisobiga ulam i bartaraf qilishga ketadigan 
xarajatlarni qisqarishiga, statsionar yoki ambulatoriya sharoitida 
davolashdagi xarajatlar qisqarishiga, bem om i tezroq sog‘ayishi va 
jamiyatga ish qobiliyatini tiklagan holda qaytishi hisobiga keltirishi 
m um kin boMgan foyda hisobiga erishiladi.
Farm akoiqtisodiyotning rivojlanish tarixi haqida fikr yurit- 
ganda, uni 80-yillarda K anada, Buyukbritaniya va A Q Shda paydo 
boMib, sekin-asta izlanishlar natijalari umumlanib, SogMiqni saqlash 
tizimida alohida yo‘nalishga aylanib borayotganini aytish mumkin. 
Awaliga izlanishlami SogMiqni saqlash tizimi dasturlarini iqtisodiy 
baholash usullari sifatida o ‘rganilgan. Keyinchalik 90-yillarda 
izlanishlar yaxshi natijalar berganligi va SogMiqni saqlash tizim ida
165

---

iqtisodiy baholash m uhim o ‘rin tu ta bosh lan g an d an so ‘ng, 
«farmakoiqtisodiyot» atamasi kirib kelgan.
Bu vaqt ichida qilingan ishlar mahsuli sifatida AQSh SogMiqni 
saqlash tizimi, tibbiy xizmat ko'rsatish va tibbiy tovarlar ishlab 
chiqaruvchi assotsiatsiya (U.S. Yealth and H um an Services, 
Aqency for Health G are Policy and Reseaarch, and the Health 
O u tc o m e s W o rk G r o u p o f P h a r m a c e u ti c a l R e s e a rc h
M anufacturer’s Association ) tom onidan ta ’sis etilgan ISPOR 
(International Sociatary o f Pharm acoeconom ies and Outcames 
Research) —Xalqaro farmakoiqtisodiyot izlanishlar tashkilotini 
k e ltiris h m u m k in . Bu ta s h k ilo t b u tu n d u n y o b o 'y ic h a
farmakoiqtisodiyot izlanishlami moliyalashtiradi, olingan natijalami 
yig'adi va umumlashtiradi.
Bu tashkilot tomonidan 1998-yil fevral oyida o'tkazilgan ilmiy- 
amaliy uchrashuv va konferensiyada farmakoiqtisodiyot bo ‘yicha 
uslubiy qoMlanmalar m uhokam adan o ‘tkazildi va tasdiqlandi. Bu 
uslubiy qoMlanmalar yordam ida farmakoiqtisodiyot izlanishlami 
o'tkazish, natijalam i tahlil qilish va SogMiqni saqlashda yakuniy 
xulosalar chiqarishda k o ‘m aklashadigan axborot bazalaridan 
foydalanish mumkin.
Aytish m um kinki, farm akoiqtisodiyotni fan sifatida tan 
olinishiga asos shu yerda qo'yildi.
Farmakoiqtisodiyotning Yevropadagi rivoji haqida m a’lum ot­
lami shu sohaga ulkan xizmatlari singgan M. D rum m ond to'plagan. 
Uning bildirishicha farmakoiqtisodning um um iy rivojlanishi ko‘p 
hollarda Yevropada SogMiqni saqlash tizim i olib borayotgan 
siyosatga bogMiq.
Ilgari Yevropaning davlatlari qonunchiligida dori vositalariga 
narx belgilash bo'yicha iqtisodiy asos yo‘q edi. Biroq yaqindan 
b ir q a n ch a Y evropa d av latlarid a b u n d ay ta la b la r qonunga 
kiritilmoqda. Bundan tashqari ba’zi davlatlarda farmakoiqtisodiyot 
izlanishlar o'tkazish b o ‘yicha tavsiyanom alar ishlab chiqilgan.
Yevropada 13 ta davlatda farmakoiqtisodiyot izlanishlari olib 
boriladi. H ar bir davlatdan 5 tadan yirik tadqiqot natijalari olindi. 
S huningdek, o ‘tkazilgan farm akoiqtisodiyot izlanishlarning
166

---

umumiy soni va q o ‘llanilgan analiz usullari o'rganildi. Natijalar 
sifatida quyidagilami keltirish mumkin.
Ba’zi davlatlarda farmakoiqtisodiyot tadqiqotlar natijalari 
rasmiy oiganlar tom onidan so'ralm oqda. Masalan, Portugaliyada 
yangi qonunda dori vositalari xarajatlarini qoplash masalalari bilan 
shug‘ullanuvchi agentlik, Infarmed dori vositasini formulyarga 
kiritishda iqtisodiy ekspertiza xulosasini talab qiladi. Finlandiyada
1998-yil boshidan dori vositasi uchun ulguiji narx belgilash uchun 
kom paniyalardan farm akoiqtisodiyot baholanganligi haqidagi 
m a’lum otlam i ham taqdim etishi talab etiladi. Izlanishlar yangi 
dori vositasining qiymati va samarasini baholashda boshqa mavjud 
vositalardan ustunligi haqida keng ham da ishonchli m a’lumotlarga 
ega b o ‘lishi kerak.
Daniyada formulyarga yangi dori vositalarini kiritishda Daniya 
tibbiy agentligiga farmakoiqtisodiyot izlanishlar natijalari ilova 
qilinadi. Bunday kelishuv farmatsevtik m ahsulotlar ishlab chiqa- 
ruvchilar assotsiatsiyasi va SogMiqni saqlash vazirligi o'rtasida ham 
mavjud bo ‘lib, ularning maqsadi dori vositalariga xarajatlarni 
qisqartirishdir.
Buyuk Britaniyada SogMiqni saqlash departam enti tom onidan 
klinik afzallik milliy instituti (N IC E — N ational Institut Sor 
Clinical excelence) tashkil etilgan. Bu institut har yili 30 ta yangi 
dori vositalari va texnologiyalarni toMiq baholaydi. N IC E
izlanishlari natijalariga ko‘ra yangi texnologiyalar, dori vositalarini 
m uvofiq qoMlash b o 'y ic h a tavsiyanom alar ishlab chiqiladi. 
U m u m an olganda Y evropa davlatlarida farm akoiqtisodiyot 
izlanishlarga juda jiddiy yondoshmoqda.
Bizga yaqin boMgan Rossiyada SogMiqni saqlash tizimidagi 
farm akoiqtisodiyotning o ‘m i haqida biroz kengroq m a’lum ot 
bersak, 1999-yilni Rossiya uchun farm akoiqtisodiyotning qad 
rostlashi desak boMadi. 1998-yil oxirida Moskva shahrida RAMN 
q o sh id ag i on k o lo g iy a m a rk a zid a b irin c h i b o r «R ossiyada 
farmakoiqtisodiyot. Birinchi tajriba» mavzusida ilmiy konferensiya 
o ‘tkazildi. K onferensiya onkologik .kasalliklarni davolashda 
farmakoiqtisodiyotning asosiy m uammolariga bagMshlandi. 1999- 
yil aprel va noyabr oylarida «Человек и Лекарство» kongressida
167

---

va Moskva tibbiyot akademiyasida farmakoiqtisodiyot b o ‘yicha 
m a’ruza va amaliy mashg‘ulot kurslari o'tkazildi va eshituvchilarga 
sertifikatlar berildi.
1999-yilning 22—23-noyabrida Moskva shahrida birinchi 
u m u m ro ssiy a « F a rm a k o iq tiso d iy o t. U c h in c h i m ing y illik 
bo‘sag‘asida iqtisodiyot» mavzusida kongress o'tkazildi.
2000-yil 20—22-noyabr kunlari esa ikkinchi — umumrossiya 
farmakoiqtisodiyot kongressi o ‘tkazildi.
Umuman olganda Rossiyada farmakoiqtisodiyot so‘nggi yillarda 
yaxshigina rivojlandi. Buni R F Sog‘liqni saqlash vazirligi dori 
vositalari bilan ta ’minlash, ulaming sifatini yaxshilash va muvofiq 
foydalanish bo'yicha ilmiy asoslangan islohotlar o'tkazayotganida 
hamda bunda farmakoepidemiologik va farmakoiqtisodiyot ilmiy 
yondashuvlarga tayanganida ko'rishim iz mumkin.