Farmatsevtik kimyo

 

12-mavzu: Aromatik karbon 

kislotalar va ularning tibbiyot amaliyotida qo′laniladigan 

hosilalari. 

 

Reja 

1.

 

Dori sifatida ishlatiladigan aromatik kislotalar va ularning xosilalari guruhiga kirgan  

dori  moddalarning tasniflanishi. 

2.

 

Aromatik kislotalar va ularning hosilalari guruhiga kirgan  dori   moddalarning 

olinish usullari. 

3.

 

Aromatik kislotalar va ularning hosilalari guruhiga kirgan  dori   moddalarning 

tavsifi. 

---

Pharmaceutical chemistry  

Autors:  Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T.  R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova 

 

145 

 

4.

 

Aromatik kislotalar va ularning hosilalari guruhiga kirgan  dori  vositalarining ta

щlil 

usullari va ishlatilishi. 

 

  

Tayanch iboralar: aromatik kislotalabenzoy kislota, salitsil kislota, salitsilamid, atsetilsalitsil 

kislota, fenilsalitsital 

COOH

- Acidum  benzoicum

                    

COONa

- Natrii  benzoas

 

OH

COOH

- Acidum  salicylicum

                 

OH

COONa

- Natrii  salicylas

 

OH

HO

HO

10

HO

OH

COOBi

- Dermafolum, Bismutum 

         subgallicum

               

OH

C -

O

NH

OH

- Oxaphenamidum

 

OCOCH

3

COOH

- Acidum  asetylsalicylicum,

               Aspirinum

       

OH

C - O - C

6

H

5

O

- Phenylii  salicylas,

       Salolum

 

 

Olinishi:

  Benzoy kislota  Benzoe Resina - benzoy  smolasidan ajratib olingan. Amalda u 

sintez yo’li bilan olinadi. 

 

2. Toluolni xlorlab, so’ngra xosil bo’lgan  maxsulotni gidrolizlab xam benzoy kislota 

olinadi. 

---

Pharmaceutical chemistry  

Autors:  Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T.  R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova 

 

146 

 

COOH

-H

2

O

3Cl

2

-3HCl

CCl

3

OH

OH

OH

C

CH

3

-3HCl

3H

2

O

 

Natriy benzoat benzoy  kislotani soda eritmasi bilan  neytrallab olinadi. 

COONa

- Natrii  benzoas

 

         Salitsil kislota sanoatda  Kolbe-SHmidt usuli  bo’yicha olinadi. 

            

+

COONa

 CO

2

125

6

ATM

O

ONa

OH

COOH

OH

  HCl

-NaCl

 

Salitsil kislotada -ON gruppasi bilan -SOON gruppasi orasida vodorod bogi xosil bo’lishi 

xisobiga karboqsil guruxining musbat zaryad ortib, kislotaliligi ortadi. 

 

Natriy salitsilat salitsil kislotani natriy gidroqarbonat eritmasi bilan neytrallab  olinadi. 

OH

COOH

+ NaHCO

3

- CO

2

- H

2

O

COONa

OH

 

Atsetilsalitsil kislota salitsil kislotani  turli yo’llar bilan atsetillab olinadi. 

OH

COOH

O

O

O

CH

3

C

CH

3

C

-

CH

3

COOH

OCOCH

3

COOH

+

 

Salitsilamid   metilsalitsilatga  ammiak ta’sir ettirib olinadi. 

 

OCOCH

3

OH

-

CH

3

OH

25% NH

3

OH

C - ONH

2

O

 

Oqsafenamid  fenilsalitsilat bilan  n-aminofenolni kizdirib olinadi. 

---

Pharmaceutical chemistry  

Autors:  Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T.  R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova 

 

147 

 

+

OH

C - O - C

6

H

5

O

OH

C -

O

NH

OH

OH

NH

2

  - C

6

H

5

 OH

 

Fenilsalitsilat fenol  bilan  salitsil kislota  kotishmasini fosfor  (III) xlorid ta’sir etdirib 

olinadi. 

OH

C - O - C

6

H

5

O

OH

COOH

+

OH

PCl

3

-H

3

PO

3

-3HCl

3

3

3

 

Metilsalitsilat salitsil  kislotaga konts  sulfat kislota va metanol ko’shib 75-80°S 

xaroratgacha kizdirib olinadi. 

OCOCH

3

OH

CH

3

OH

OH

COOH

K.

  H

2

SO

4

- H

2

O

 

Dermatolum, Bismuthum sybgallicum-  vismut  (III)  nitratning  sirka kislotadagi 

eritmasiga uchgidroqsi benzoy  kislota galla kislota eritmasini ko’shib kizdirish yo’li bilan  

olinadi. 

OH

HO

HO

HO

OH

COOBi

- Dermafolum, Bismutum 

         subgallicum

HO

HO

HO

COOH

Bi(NO  )

2HOH

-3HNO

t

0

3 3

3

+

 

Tasvirlanishi:

 Benzoy  kislota - rangsiz, igna shaklidagi kristall, suvda kam eriydi, spirt, 

xloroformda eriydi. 

Natriy benzoat - xidsiz, sho’r mazali oq kukun, suvda oson, spirtda qiyin eriydi.  Salitsil 

kislota - nordon mazali, oq ignasimon kukun, suvda kam spirt va xloroformda eriydi. 

 

Natriy salitsilat - chuchmal-sho’rtang mazali oq rangli kukun, suvda oson eriydi, spirt va 

glitserinda eriydi. 

 

Salitsil amid - oq kristall kukun, suvda  juda kam, xloroformda kam, spirtda esa eriydi. 

 

Oqsafenamid - oq kristall kukun, suvda erimaydi, spirt va ishkor eritmalarida eriydi.  

Aspirin - nordon, sirka kislota xidiga ega, oq kristall kukun, suvda kam eriydi spirtda esa 

eriydi. 

Fenilsalitsilat - oq kristall kukun, suvda erimaydi, spirt va xloroformda  eriydi. 

Metilsalitsilat  -  o’ziga xos o’tkir xidli, biroz sargish suyuklik-r=1,18, suv bilan 

 

aralashmaydi, spirtva efir bilan aralashadi. 

---

Pharmaceutical chemistry  

Autors:  Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T.  R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova 

 

148 

 

Dermatol - sarik rangli amorf kukun, xidsiz va mazasiz, suvva spirtda erimaydi, mineral 

kislotalarda parchalanishi bilan eriydi, ishkor eritmalarida eriydi.