Farmatsevtik kimyo

SUVSIZ MUX.ITDA KISLOTA-ASOS TITRLASH USUL I

 

Fizikaviy  va  kimyoviy  xossalariga  kura,  ya’ni  suvda  deyarli  erimasligi  yoki  juda  yomon 

eruvchanligi  xamda  kuchsiz  kislota  yoki  asos  xossaga  ega  bulganligi  sababli,  suvli  muxitda 

aniklash  mumkin  bulmagan  kupdan-kup  kislota  va  asos  xossasidagi  organik  dori  moddalar  va 

ularning tuzlari suvsiz muxitda 

kislota-asos titrlash usuli 

buyicha aniklanadi. 

Moddalarning  kislota  va  asos  xossalari  tugrisida birinchi  marta shved  olimi S.  Arrinius  uzining 

elektroli-tik  dissotsiyalanish  nazariyasida  tushuncha  berib  ketgan.  Bu  nazariyaga  kura 

kislotalarga  moddalarni  dissotsiyalanishi  natijasida  oksoniy  (gidroksoniy)  ion,  asoslarga  esa 

gidroksid ioni ajratuvchi moddalar kiradi. 

 

Birok  keyinchalik  aniklanishicha  Arreniusning  bu  nazariyasi  kupchilik  organik  amin,  amid  va 

boshka gurux moddalarning kislota va asos xossalarini, ayniksa ularning organik erituvchilarda 

ushbu  xossalari  yanada  kuchayib  ketishi  xamda  bir  xil  erituvchi  bula  turib,  turli  moddalarning 

xam kislota va asos xossalarini namoyon kila bilish sabablari-ni tushuntirib bera olmas edi. 

1923   yilda  daniyalik   olim  D.   Brensted,   ingliz   oli-mi   T.   Louri   bilan   bir   vaktning   

uzida   yukorida   aytib utilgan  va  undan  kelib  chikadigan  ba’zi bir savollarga javob sifatida 

uzlarining kislota va asoslar tugrisidagi umumiy nazariyalarini taklif kilishdi. Ularning keyincha-

lik,  protolitik  nomi  bilan  yuritilayotgan  ushbu  nazariyala-riga  kura,  neytrallanish  jarayoni 

kislotadan  asosga  proton  . (N

+

    ioni)    utishi    bilan    boglik   bulgan   jarayon,   deb 

tushuntiriladi.    CHunonchi,    ionlanish   jarayonida    uzidan proton (N

+

 ioni) beruvchi xossali 

moddalar  kislotalarga,  proton  kabul  kiluvchi  moddalar  esa  asoslarga  kiradi.  Xar  bir  erituvchi 

sifatida  ishlatiladigan  modda,  unda  erigan  moddaning  xususiyatiga  karab,  kislota  yoki  asos 

vazifasini  bajarishi mumkin. Masalan,  suv  suyuk ammiak  ishtirokida,  kislota   sifatida   uzidan   

ammiakka   proton   berib,   asos  (ON

-

)  xossaga  utadi,  aksincha  suvch:irka  kislota  ishtirokida 

asos   vazifasini   bajarib,   uziga   proton   kabul   kilib, kislota xossaga ega gidroksoniy xolatiga 

utadi. 

 

 

Bu xodisani sirka kislotasining turli moddalar, jumladan, perxlorat kislotasi va organik asoslar 

bilan kislota va asos modda sifatida uzini namoyon kilish reaksiyasi misolida kurish mumkin. 

---

Pharmaceutical chemistry  

Autors:  Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T.  R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova 

 

29 

 

 

]

 

SHunday  kilib,  Brensted-Louri  nazariyasiga  kura  suv  va  sirka  kislota,  ularda  erigan  moddalar 

xususiyatiga karab, xam kislota, xam asos xossada bulishi mumkin. Demak, ayrim moddalarning 

eritmalarda  kislota  yoki  asos  xosdaga  ega  bulishi  erituvchilarning  xususiyatiga  karab  uzgarib 

turadi. Suvsiz muxitda kislota-asos usuli buyicha titrlashda ishlatiladigan erituvchilarning asosiy 

xossalaridan biri, ularning nakadar proton berish (proton-donar) yoki proton kabul kilish (proton-

akseptor) kobiliyatiga egaliklaridir. 

Ushbu 

xossalariga 

asoslangan 

xalda 

suvsiz 

muxitda 

kislota-asos 

titrlash 

usulida 

ishlatiladigan 

erituvchi- 

larni 

N. 

A. 

Izmaylov