Farmakologiya

Antibiotiklar
Antibiotiklar turli mikroorganizmlar va ayrim o‘simliklar
faoliyatida ko‘payishi va o‘sishi davomida hosil bo‘ladigan,
kimyoviy tuzilishi bo‘yicha murakkab biologik faol moddalardir.
Mikroorganizmlar orasidagi biologik jarayon — antibioz (bir-
biriga qarama-qarshilik) shu moddalar yordamida amalga oshadi.
Ular mikroorganizmlarning har xil turlari, masalan, zambu-
rug‘lar, aktinomitsetlar, bakteriyalar ishlab chiqaradi, boshqa
mikroorganizmlarning o‘sishi, ko‘payishini to‘xtatadi. Keyingi
vaqtlarda o‘simliklardan va sintetik yo‘l bilan ko‘p antibiotiklar
olindi.
Antibiotiklar tibbiyot amaliyotida keng va samarali ishlati-
ladigan preparatlardan hisoblanadi. Chunki ular boshqa
kimyoterapevtik vositalar orasida qator ustunlikka ega. Masalan,
sulfanilamidlarga qaraganda antibiotiklar mikroorganizmlarga
qarshi ta’sir spektrining kengligi va kuchliligi, tana uchun
nisbatan kam zaharliligi bilan afzalroq. Ularning ko‘pchiligi
parenteral yo‘l bilan yuboriladi.
Antibiotiklarning asosiy farmakologik xossasi shundan
iboratki, ular ko‘pchilik mikroorganizmlar (grammusbat va
grammanfiy kokklar, bakteriyalar, batsillalar, viruslar, zambu-
rug‘lar, rikketsiy va boshqalar)ga tanlab bakteriostatik (tetratsik-
lin, levomitsetin, oleandomitsin va boshqalar), ayrimlari esa
bakteritsid (penitsillin, ampitsillin streptomitsin, sefalosporin-
lar, polimiksinlar) ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu ta’sir hamma mik-
roorganizmlarga qaratilgan bo‘lmay, har bir antibiotikning

---

311
o‘ziga xos antibakterial ta’sir etish spektri mavjud. Boshqacha
aytganda, muayyan antibiotikka nisbatan hamma mikroorga-
nizmlarning sezuvchanligi har xil (35-rasm).
Antibiotiklarning umumiy ta’sir mexanizmi quyidagicha:
1. Mikroblarning hujayra pardasi tuzilishini buzadi. Antibi-
otiklarning bunday ta’siri o‘sayotgan, ko‘payayotgan mikroblarni
kuzatish davrida namoyon bo‘ladi. Bunda parda tuzilishi uchun
zarur bo‘lgan ayrim kimyoviy moddalar (mukopoliðeptidlar,
1-alanin) to‘siladi, biokimyoviy va biofizikaviy jarayonlarning
kechishi o‘zgaradi. Natijada parda yemirilib, yangi hujayralar
hosil bo‘lishi to‘xtaydi. Bu xil bakteritsid va bakteriostatik ta’sir
penitsillin guruhiga taalluqli preparatlarga xosdir.
2. Ayrim antibiotiklar mikrob hujayrasining parda o‘t-
kazuvchanligini buzadi. Bunday holat antibiotikning pardaga
o‘tirishi hisobiga parda sathining tortish kuchi kamayishi
oqibati deb tushuntiriladi. Natijada mikroorganizmning o‘sishi,
ko‘payishi to‘xtaydi, tinch holatdagilarining faoliyati susayadi.
Bularga polimiksinlar, nistatin, amfoteritsin preparatlari misol
bo‘ladi.
3. Antibiotiklar mikrob ribosomalariga bog‘lanib, ularning
t-RNK bilan birga fermentlar hosil qilishiga to‘sqinlik qiladi.
Natijada mikrob hayoti uchun zarur fermentlarning bo‘lmasligi