Farmakologiya

Qalqonsimon, qalqonsimon yon bezi gormonal va
antigormonal dori vositalari
Qalqonsimon bez gormonlari moddalar almashinuvini
kuchaytiradi, bunda to‘qimalar tomonidan kislorodning sarfla-
nishi ortadi, tana harorati ko‘tariladi. Oqsillar, karbonsuvlar
va yog‘larning parchalanishi tezlashadi, qondagi xolesterin
miqdori kamayadi. Òireoid gormonlar adrenalin ta’siri kuchay-
gani uchun taxikardiya (yurak urishining tezlashishi) kuzatiladi.
Ushbu gormonlar tananing o‘sish va rivojlanishini boshqa-
rishda ham ishtirok etadi. Ular miya, suyak to‘qimasi va ayrim
a’zolarning shakllanishida qatnashadi. Agar bu gormonlar
yetishmasa, bolalarda kretinizm rivojlanadi. Bunda bola aqliy va
jismoniy rivojlanishi bo‘yicha orqada qoladi. Kattalarda esa

---

285
almashinuv jarayonlari susayishi, ish qobiliyatining pasayishi,
apatiya, hafsalasizlik, shish, yurak faoliyatining buzilishi
kuzatiladi. Bu patologiya „miksedema“ kasalligi deyiladi.
Òibbiyot amaliyotida qalqonsimon bez gormonlarining quyidagi
preparatlari qo‘llaniladi: tiroksin, triyodtironin gidroxlorid,
tireoidin.
L Òiroksin dinatriyli tuzi, odatda, ichga, ayrim hollarda
esa venaga yuboriladi. Òiroksin ta’siri sekin rivojlanib, 8—10
kundan so‘ng yuqori darajaga yetadi va bir necha hafta davom
etadi. Òiroksin bir marta yuborilganda 2—4 haftagacha asosiy
almashinuvning ortishi kuzatiladi.
Òriyodtironin gidroxlorid ta’siri tez rivojlanadi, 24—48
soatdan so‘ng yuqori darajaga yetadi va bir necha kun saqlanib
qoladi. Asosiy almashinuvga tiroksinga qaraganda 3—5 marta
kuchliroq ta’sir etadi. Preparat ichish uchun beriladi.
Òireoidin qoramolning quritilgan qalqonsimon bezidan
iborat. Òireoid gormonlar aralashmasini o‘zida saqlaydi.
Òireoid gormonlar, asosan, giðotireoidizm, kretinizm va
miksedemada beriladi. Bu preparatlarning dozasi ortib ketganda
ortiqcha qo‘zg‘aluvchanlik, terlash, taxikardiya, tremor, tana
vaznining kamayashi kuzatiladi.
Giðotireoidizm  ovqat  bilan  yodning kam tushishi  tufayli
kelib chiqqan bo‘lsa, davolash oziq-ovqatga yodidlar qo‘shish
bilan olib boriladi.
Antitireoid vositalar. Hozirgi vaqtda qalqonsimon bez
giðerfunksiyasini davolashda quyidagi yo‘nalishdagi preparatlar
qo‘llaniladi:
1) giðofiz old bo‘lagidan gormon ishlab chiqarilishini
kamaytiradigan vositalar — yod, diyodtirozin;
2) qalqonsimon bezda tireoid gormonlar sintezini susayti-
ruvchi vosita — merkazolil;
3) qalqonsimon bezda yodning yutilishini buzuvchi vosita
— kaliy perxlorat;
4) qalqonsimon bez follikulalarini buzuvchi vosita —
radiaktiv yod.
Yod  yodidlar holida ishlatiladi. Me’da-ichak yo‘lidan yaxshi
so‘riladi. Giðofiz tireotrop gormoni ishlab chiqarilishini susay-
tiradi. Natijada tireoid gormonlar sintezi susayadi. Samarasi
2—3 hafta mobaynida saqlanadi.

---

286