Farmakologiya

Ta’sirlantiruvchi moddalar
Bu moddalar to‘qimaga mahalliy ta’sir ko‘rsatib, sezuvchi
nerv retseptorlarini jonlantiradi va mahalliy o‘zgarishlar (qon
bilan ta’minlanishi yaxshilanadi, qon tomiri kengayadi,
to‘qimaning oziqlanishi yaxshilanadi) kuzatiladi. Terida va shilliq
pardalarda sezuvchi nerv retseptorlari joylashgan bo‘lib, ular
og‘riq, issiq va sovuq, kimyoviy ta’sirlarni payqaydi. Ta’sir-
lantiruvchi moddalar ushbu retseptorlarni qo‘zg‘atib, nerv
tizimi orqali mahalliy qon tomirlarini kengaytirib, trofikani
yaxshilaydi. Shu sababli ta’sirlantiruvchi moddalar yallig‘lanish
jarayonini kamaytiradi, akson-refleks va og‘riqni kamaytiruvchi
ta’sir ko‘rsatadi.
Sovuqni sezish retseptorlari qo‘zg‘atilganida ko‘pincha ref-
lektor yo‘l bilan koronar, miya qon tomirlari kengayadi. Shu
sababli bu retseptorlarni qo‘zg‘atadigan dorilar (mentol va b.)
koronar tomirlarning spazmida ishlatiladi.

---

72
Ta’sirlantiruvchi modda sifatida gorchichnik (xantal), gor-
chichnik spirti,  kamfora spirti,  skipidar  (tozalangan),  etil spirti
(40%), xlorofuran ko‘p qo‘llaniladi. Ular nafas a’zolari yallig‘-
lanishida, miozit, nevrit, poliartrit kasalliklarida sirtga so‘riladi.
Sezish retseptorlarining muayyan turiga stimullovchi ta’sir
etadigan moddalarga achchiq moddalar, reflektor yo‘l bilan
ta’sir ko‘rsatadigan qustiruvchi moddalar, ichni suradigan
vositalar, balg‘am ko‘chiruvchi ayrim moddalar kiradi (bular
to‘g‘risidagi ma’lumot tegishli mavzularda berilgan). Bular
qatoriga ammiak eritmasini (novshadil spirti) ham qo‘yiladi. U
hidlansa shilliq parda retseptorlarini ta’sirlab, refleks yo‘l bilan
nafas markazini jonlantiradi. Shuning uchun novshadil spirti
hushdan ketgan hollarda hidlanadi.