Farmakologiya

Antikoagulantlar  ta’sir mexanizmi bo‘yicha bevosita va
bilvosita turlarga ajraladi.
Bevosita ta’sir etuvchi antikoagulantlarning ta’siri tez
yuzaga chiqib, qondagi ivish jarayonida qatnashadigan omillar-
ning faolligini yo‘qotadi. Natijada qon ivimaydi. Ularning bu
xildagi ta’siri tana (in vivo) sharoitida ham, probirka (in vitro)

---

274
sharoitida ham kuzatiladi. Shu sababli antikoagulantlar, asosan,
olingan qonni saqlash va ishlatish uchun, konservatsiyalash
maqsadida qo‘llaniladi. Ayrimlari esa tanaga ham yuboriladi. Bu
guruhga geparin, natriy sitrat, girudin kiradi.
Geparin tanadagi semiz hujayralarda (Erlix hujayralari)
ishlab chiqariladigan polisaxarid hisoblanadi. U ivishga qarshi
tabiiy modda bo‘lib, doimo qonda bo‘ladi. Geparinning molekular
og‘irligi 16000, tarkibida oltingugurt kislotaning qoldiqlari
bo‘lgani sababli u manfiy qutbga ega. Uning ta’sirida musbat
qutbga ega bo‘lgan qonning ivish omillari o‘z faolligini yo‘qotadi.
Ko‘pchilik patologik hollarda va kasalliklar tufayli geparin-
ning miqdori o‘zgarib turadi. Masalan, jarrohlik jarayonida
to‘qimaning jarohatlanishida, miokard infarktida, tromboz va
revmatizmda geparinning miqdori kamayadi, allergiya holatida
esa ko‘payadi.
Geparinning ta’sir mexanizmi to‘liq o‘rganilmagan. Lekin
uning ta’sirida protrombin aktivatorlarining hosil bo‘lishi to‘x-
taydi, trombinning proteolitik ta’siri to‘siladi, fibrin monomer-
larining polarizatsiyalanishi tormozlanadi.
Geparin, asosan, sun’iy qon aylanish tizimida, yirik qon
tomirlarining trombozi va tromboemboliyalarida, miokard
infarktining o‘tkir davrida keng ishlatiladi. Uning ta’siri tez
yuzaga chiqadi, lekin uzoq davom etmaydi. Chunki jigarda
geparinaza fermentining ta’sirida parchalanadi. Nojo‘ya ta’siri
deyarli yo‘q. Faqat ayrim hollarda allergiyani kuchaytiradi.
Geparinning dozasi oshib ketsa, qon oqishi kuzatilishi
mumkin. Bunday hollarda uning ta’siriga zid bo‘lgan protamin
sulfat (5% li eritmasi 5 ml ampulada) yuboriladi. Ushbu
preparat musbat qutblangan bo‘lib, geparinning ta’sirini
butunlay yo‘qotadi.