Farhod va Shirin (II- qism)
Alisher Navoiy
139
library.ziyonet.uz/
5. Baytdagi pari paykardan maqsad Shirin, devona esa, Farhod boʻlib, biri maqtovdan boʻlak
soʻz topa olmaydi, ikkinchisi metin urib suv ochishlikka tutinadi.
6. Bu va keyingi baytda shoir istiora san’atini ishlatib, Shirin mingan otni nasim yel deb, uning
suvoriysi – Shirinni kumush deb ta’riflaydi.
7. Shoir bu baytda ham istiora san’atini qoʻllaydi. Farhod Shirinnnng otini bodpo – yelqadam,
oʻzinn dilrabo deb ataydi. Farhodning ularni yelkasiga koʻtarib, qasr va hovuz yoniga eltib
qoʻyganini bayon etadi.
XXXV
Bu bob sarlavhasi Mehinbonu va Shirinning Farhod sharafiga ziyofat bazmi tuzganlari, oʻnta har
sohada iqtidorli boʻlgan kanizak qizlarning xizmatda boʻlgani, Shirin qoʻlidan may ichgan
Farhodning ishq tugʻyonidan hushdan ketishi bayon etiladi.
1. Advor – muzika ilmining bir sohasi: muzika nazariyasi; Sharq muzikasining eski nota usuli.
2. Mantiq – mantiq ilmi, logika.
3. Hay’at – Sharqda astronomiya fani.
4. Haqoyiq («haqiqat» soʻzining koʻpligi) ilmi – mavjudot haqiqatlari haqidagi ilm.
5. Balogʻat – adabiyot nazariyasiga oid boʻlib, badiiy soʻz san’atini, shoirlik mahorati sirlarini
oʻrganuvchi ilm.
6. Hikmat– falsafa fani, ba’zi tadqiqotchilar fizika va tabiiyot ilmi deb ham hisoblaydilar.
7. Muammo – arabcha: berkitilgan, yashiringan; Sharq she’riyatida janr turlaridan biri. Muamno
misra, bir yoki ikki baytdan iborat boʻlib, unda biror soʻz, koʻpincha atoqli ot harflari
yashiringan yoki shunga ishora qilingan boʻladi. Uni maxsus qoidaga asosan ramz, imo, ishora,
kinoya, oʻxshatish, ba’zi soʻzlarni boshqa tildagi sinonimini tanlash, teskari aylantirish yoki
«abjad» hisobi va h. k. yoʻllar bilan topib olish, yechish kerak. Muammo aytish va uni yechishga
bagʻishlab maxsus risolalar ham bitilgan. Ayniqsa XV asrda – Navoiy davrida muammo keng
tarqalgan. Bu haqda, jumladan, Jomiy uchta, Navoiy bitta risola yozganlar.
8. Muammoda ot chiqarmoq – shoir «ot chiqorib» iborasini ikki ma’noda ishlatadi. Biri –
mashhur boʻlmoq, dong taratmoq; ikkinchisi – muammoda yashiringan nomni chiqarish,
muammoni yechish.
9. Baytning mazmuni: bu fanlardan ularning har biri bosh qasidan maqtovli, shu fanning yuzlab
ustasidan bularning bittasi mohirroq edi. Navoiy bu va yuqoridagi besh baytda oʻz zamonasida
ravnaq topgan fanlardan oʻntasida Mehinbonu saroyidagi oʻn kanizak dong taratganini madh
etadi. Bundan anglashiladiki, shoir yaratgan har jihatdan mukammal Mehinbonu, Shirin, Layli,
Dilorom kabi ayollar obrazlari qatorida fanda e’tibor qozongan komila va fozila boʻlgan
Shirinning oʻnta nadimasi borligi davr adabiyotida ham katta yangilik edi.
10. Shoir bu baytda Mehinbonuning yana bir yuksak fazilatini ta’riflaydi: u ilmparvar, ilm ahliga
boshchilik qilar edi. Soʻz asnosida Navoiy Mehinbonu donolik bilan Farhodning olimalar bilan
suhbatiga, oʻzini tutishiga razm solib, uning oddiy toshyoʻnar yigit emasligini, balki bilim va
zakovat egasi boʻlgan olnjanob shaxs ekanligini anglab olganini ta’kidlaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |