Fargona viloyati Rishton tumani 18 – maktab kimyo fani o’qituvchisi Qodirova Nigoraning “Natriy va kaliyning xossalari va eng muhim birikmalari” mavzusida tayyorlagan dars taqdimoti

KIMYOVIY XOSSALARI

Barcha ishqoriy metallar kabi natriy va kaliy kuchli qaytaruvchilardir. Ular barcha metallmaslar bilan reaksiyaga kirishishadi. Birikmalarida doimo +1 oksidlanish darajasini namoyon qiladi.

Natriy va kaliy kislorodda yonganda peroksidlar Na2O2 va KO2 (yoki K2O4) hamda qo'shimchalar sifatida Na2O, K2O hosil bo'ladi (toza oksidlar peroksidlarga metall qo'shib qizdirib olinadi):

2Na + O2 — Na2O2 Na-O-O-Na

4Na + O2 — 2Na2O Na-O-Na

Havoda natriy va kaliy tezda oksid qatlami bilan qoplanib qoladi. Shuning uchun ularni kerosin ostida saqlanadi.

Natriy va kaliyning boshqa metallmaslar bilan ta'siridan tuzlar hosil bo'ladi:

2Na + Cl2 - 2NaCl natriy xlorid

6K + N2 - 2K3N kaliy nitrid

2K + H2 - 2KH kaliy gidrid

Natriy va kaliyning oltingugurt bilan ta'sirlashuvidan M2Sn tarkibli sulfidlar olinadi.

2Na + S - Na2S natriy sulfid

2Na + 2S - Na2S2 natriy disulfid

2K + 5S — K2S5 kaliy pentasulfid

Natriy va kaliyning metallmaslar bilan birikmalari ion bog'li qattiq moddalar.

Natriy va kaliy suv bilan odatdagi sharoitda juda shiddatli, hatto yonish va portlash bilan ta'sirlashadi. Natijada natriy yoki kaliy gidroksid va vodorod hosil bo'ladi:

2Na + 2H2O — 2NaOH + H2T; 2K + 2H2O — 2KOH + H2T

Natriy va kaliy kislotalar bilan shiddatli tarzda reaksiyaga kirishadi. HCl, HBr, HJ, H2S, H2SO4 (suyul.) natijada vodorodni siqib chiqarib, tuzlar hosil qiladi.

ISHQORIY METALLARNING GIDROKSIDLARI

NaOH, KOH, LiOH, RbOH, CsOH. Suvda juda yaxshi eriydi. Asoslar uchun hos bo'lgan barchja reaksiyalarni beradi. Lakmusni ko'k rangga, fenolftaleinni pushti rangga kiritadi.

Natriy gidroksid NaOH. Amaliyotda natriy gidroksidni kaustik soda deb ham ataladi. Laboratoriya sharoitida NaOH ni olish uchun natriy metaliga, natriy oksid yoki peroksidga suv ta'sir ettirib olish mumkin.