Mavzu:
Amiyak olish texnologiyasi
REJA:
1.Malekulasining tuzilishi.
2.Fizik xossalari.
3.Kimyoviy xossalari.
4. Olinishi va ishlatilishi.
Molekulasining tuzilishi. Azot vodorod bilan bir necha xil birikma hosil qiladi, ulardan eng muhimi ammiyakdur. Ammiak molekulasining elektron forulasi quyidagicha:
Molekulasining tuzilishi. Azot vodorod bilan bir necha xil birikma hosil qiladi, ulardan eng muhimi ammiyakdur. Ammiak molekulasining elektron forulasi quyidagicha:
H
: N: H
H
Ko’rinib turibdiki, azotdan to’rta elektronlar juftidan uchtasi umumiy (bog’lovchi) va bittasi bo’linmagan (bog’lovchi emas). NH3 molekulasining tuzilishi piramida shaklida bo’ladi.
Kimyoviy bog’lanish qutubli: musbat zaryad vodorod atomlaridan, manfiy zaryad –azot atomidan to’plangan. Shu tufayli ammiyak molekulalari orosida vodorod bog’lanish hosil bo’ladi. Bunishunday tasvirlash mumkin:
Kimyoviy bog’lanish qutubli: musbat zaryad vodorod atomlaridan, manfiy zaryad –azot atomidan to’plangan. Shu tufayli ammiyak molekulalari orosida vodorod bog’lanish hosil bo’ladi. Bunishunday tasvirlash mumkin:
H H
|б- б+ |
H– N: . . . H – N:
|
H H
Vodorod bog’lanishlar borligi tufayli ammiyakning suyuqlanish va qaynash nisbatan yuqori. Bug’lanish issiqligi ham katta bo’ladi, u oson suyuqlikka aylanadi.
Fizikaviy xossalari. Ammiyak – o’ziga xos o’tkir hidli rangsiz gaz, havodan deyarli ikki marta yengil. Bosim oshirilganda u osonlik bilan rangsiz suyuqlikka aylanadi (qaynash temperaturasi- 33,4 C) . Ammiyak suvda juda yxshi eriydi (20 C da hajm suvda 700 hajm NH3 eriydi).
Fizikaviy xossalari. Ammiyak – o’ziga xos o’tkir hidli rangsiz gaz, havodan deyarli ikki marta yengil. Bosim oshirilganda u osonlik bilan rangsiz suyuqlikka aylanadi (qaynash temperaturasi- 33,4 C) . Ammiyak suvda juda yxshi eriydi (20 C da hajm suvda 700 hajm NH3 eriydi).
Ammiyakninhg suvdagi ertmasi ammiyakli suv yoki navshadil spirti deyiladi . Qaynatilganda erigan ammiyak eritmadan uchib ketadi.
Kimyoviy xossalari. Ammiyakning suvda ko’p eruvchanligiga sabab unung molekulalari ortasida vodorod bog’lanishlar hosil bo’lishdir.
Kimyoviy xossalari. Ammiyakning suvda ko’p eruvchanligiga sabab unung molekulalari ortasida vodorod bog’lanishlar hosil bo’lishdir.
. . . .
H3N: + H--O: H3N: . . . H – O:
| |
H H
Gidroksid ionlar borligi sababli ammiakli suv ishqoriy muhitga ega bo’ladi. Gidroksid ionlar NH4+ ionlari bilan o’zaro ta’sirlashganida yana vodorod bog’lanish bilan bog’langan NH3 va H2O molekulalari hosil bo’ladi , ya’ni reaksiya teskari yonalishda ketadi.
Ammiyakli suvda aammoniy ionlari va gidroksid –ionlar hosil bo’lishini ushbu tenglama bilan ifodalash mumkin:
Ammiyakli suvda aammoniy ionlari va gidroksid –ionlar hosil bo’lishini ushbu tenglama bilan ifodalash mumkin:
NH3+ H2O NH3*H2 NH4++OH
Ammiyakning muhim kimyoviy xossasi uning kislotalari bilan o’zaro ta’sirlashib ammoniy tuzlarini hosil qilishdir. Bu holda ammiyak molekulasiga kislotaning vodorod ioni birikib, tuz tarkibiga kiradigan ammoniy ionini hosil qiladi:
Bu reaksoya ammiakning katalitik oksidlanish deyiladi. Amiyak- kuchli oksidlovchi.
+2 -3 0
| | |
3CuO+2NH3 =3Cu+N2+3H2O
-3 _
2N -6e = N2 1
+2 _
Cu + 2e = Cu 2
Bu reaksiya yordamida labaratoriya sharoitida azot olish mumkin.
Olinishi va ishlatilishi. Labaratoriya shroitida azot odatda ammoniy xlorid bilan so’ndirilgan ohak aralashmasini ohista qizdirish orqali olinadi:
Olinishi va ishlatilishi. Labaratoriya shroitida azot odatda ammoniy xlorid bilan so’ndirilgan ohak aralashmasini ohista qizdirish orqali olinadi:
2NH4Cl+Ca(OH)2=CaCl2+2NH3+2H2O
Bu reaksiya ammiyak bilan suvning o’zaro t’asir muvozanati giroksid –io’nlar qo’shilganda siljishga asoslangan:
NH4++OH NH3+H2O
Sanoatda ammiyak olishning asosiy usuli uni azot bilan vodoroddan sintez qilishdur. Reaksiya ekzotermik va qaytar:
N2 +3H2 2NH3, Q=-92,4kJ.
Ammiyakning ko’p miqdori nitrat kislota, azotli tuzlar, mochevina, ammiyakli usul bilan soda olishga sarlanadi.Ammiyakning sovitish maqsadida qo’llanishi uning suyuqlik aylanishi va so’gra issiqlik yutib bug’lanishga asoslangan. Suyuq ammiyak vaunung suvdagi eritmakari o’g’it sifatida ishkatiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
Foydalanilgan adabiyotlar:
Cheminfo.uz
orbita.uz
Sh.M.Mikomilov kimyo texnologiya ma’ruzalar matni. Nizomiy nomidagi TDPU 2000y.
