Farg’ona politexnika instituti Yengil sanoat va to’qimachilik fakulteti ystj yo’nalishi 49-20 guruh talabasi Asqarova Zeboxonning fizika fanidan Taqdimoti

Farg’ona politexnika instituti Yengil sanoat va to’qimachilik fakulteti YSTJ yo’nalishi 49-20 guruh talabasi Asqarova Zeboxonning fizika fanidan Taqdimoti

Mavzu: Plazma xossalari va qo’llanilishi

Reja: 1. Moddaning agregat holati 2. Plazmaning o’ziga xos xususiyatlari 3. Plazmaning qo’llanilishi

Moddalar 3 xil agregat holatda bo’ladi: gaz, suyuq va qattiq. Moddalarning bu 3 holati agregat holat deyiladi. . Ko’pchilik moddalar, sharoitga qarab, gaz, suyuq va qattiq holatda bo’lishi mumkin. Masalan, suv 0° dan past temperaturada muz holatida (qattiq holatda), 0° bilan 100° orasida suyuq holatda, 100° dan yuqorida bug’ holatida (gaz holatida) bo’ladi. Demak, temperatura o’zgarishi bilan suvning agregat holati ham o’zgarar ekan.Moddalarning agre-gat holatiga bosim ham katta ta‘sir etadi. Masalan, suv bug’i kuchli bosim bilan siqilsa u suyuq holatga o’tadi. Ko’pchilik moddalar ma‘lum bosimda va ma‘lum temperaturada bir vaqtning o’zida uchala holatda ham bo’lishi mumkin. Masalan, 4,579 mm simob ustuni bosimida va 0,0075° temperaturada suv gaz (bug’) holatida ham, suyuqlik (suv) holatida ham, qattiq (muz) holatda ham bo’ladi.

• MODDALARNING GAZ HOLATI
• Gaz holatidagi har qanday moddaning zarrachalari bir-biri bilan bo’sh bog’langan bo’lib, gaz solingan idish ichida erkin harakatqiladi, gaz idish devorlariga bosim ko’rsatadi. Har qanday gazning bosimi, hajmi va temperaturasi bo’ladi. Gazning holatini ifodalovchi bu uch kattalik o’rtasidagi munosabatlar birin-ketin XVII, XVIII va XIX asrlarda aniqlangan.
• 1. Boyl—Mariott qonuniga muvofiq, o’zgarmas temperaturada ma‘lum gaz massasining xajmi uning bosimiga teskari propor-tsional bo’ladi. Masalan, gazning dastlvbki hajmi V0, dastlabki bosimi R0 va keyingi hajmi U1( keyingi bosimi pj bo’lsin. U vaqtda, Boyl—Mariott qonuni tubandagi formula bilan ifodalanadi:  P0 V0 = P1V1 yoki PV = const. O’zgarmas miqdorlarda olingan hamma gazlar uchun PV qiymat o’zgarmas ekanligi Boyl—Mariott qonunidan ko’rinib turibdi.
• Boyl va Mariott bu qonunni o’z tajribalari asosida kashf qilgan edilar.M. V. Lomonosov 1745 yilda Boyl—Mariott qonu-nining kelib chiqishini izohlab berdi. Real gazlar bu qonunga faqat ma‘lum sharoitda bo’ysunadi. Lekin bosim juda ortib ketgan-da va ayniqsa past temperaturada gazlar Boyl—Mariott qonuniga bo’ysunmaydi. Gazlarning bu qonundan chetga chiqishini dastlab M. V. Lomonosov o’zining havoni siqysh tajribalarida kuzatdi.

• 2. Sharl—Gey-Lyussak qonuniga muvofiq, o’zgarmas bosimda olingan ma‘lum miqdordagi gaz 1° qizdirilsa, uning hajmi 0° dagi hajmning qismiga qadar ortadi.
• Agar gazning 0° dagi hajmini V0 va t° dagi hajmini V- bilan ko’rsatsak, Gey-Lyussak qonuni tubandagicha yoziladi:
• O’zgarmas hajmdatez qizdirilsa, uning bosimi ortadi:
• Real gazlar Gey-Lyussak qonuniga ham to’la bo’ysunmaydi. Gey-Lyussak qonunini grafik usulda ko’rsatish kerak bo’lsa, odatda, abstsissalar o’qiga temperatura, ordinatalar o’qiga esa hajm qo’yiladi. Shunga binoan, — 273,2° da gazning hajmi nolga teng bo’lishi kerak. Bu temperatura absolyut nol deyiladi. Absolyut noldan boshlab hisoblangan temperatura absolyut temperatura deb ataladi va u tubandagicha yoziladi:
• T =273,2+ t Real gazlar sovutilgfanda ko’pincha suyuqlikka aylanadi.

• Plazmaning o’ziga xos xususiyatlari
• Fizika va kimyoda plazma (yun. plasso — „shakl quyaman“) atamasi ostida gazga o‘xshash, zarrachalari ionlashgan modda holati tushuniladi. Gazni qizdirish uning atom yoki molekulalarini ionlantirib, plazmaga aylantirishi mumkin^ Issiqlikdan tashqari kuchli elektromagnit maydoni (lazer yoki mikrotoMqin) yordamida ham plazma hosil qilish mumkin.
• Plazma (yun. plasma — shakllangan) — to‘liq yoki kisman ionlashgan va har bir elementar hajmdagi elektron va ionlarning yig‘indi zaryadi nolga teng bo‘lgan gaz. Suyuqlikning gaz holatiga o‘tishi bug‘lanish, qattiq jismning gaz holatigao‘tishi sublimatsiya deb ataladi. Har qanday jism kuchli qizdirish natijasida gaz holatiga o‘tadi. Agar temperatura yanada oshirilsa, issiqlik energiyasi ta’sirida molekulalarning ionlarga ajralish jarayoni boshlanadi. Gazning ionlanishi turli vositalar yordamida, mas, yoritish, elektronlar yoki boshqa zarralar bilan bombardimon qilish natijasida ham sodir bo‘lishi mumkin.