Farg`ona politexnika instituti

Trmoreaktiv  plastmassalar  shakllangandan  keyingi  qotish  jarayonidan, 
ya’ni bog`lovchi termostabil holatga o`tgandan keyin buyumning o`lcham kirishish 
darajasi  10  –  15  %  ni  tashkil  etib  juda  mo`rt  bo`ladi.  Shuning  uchun  ularni 
mustahkamlash maqsadida to`ldiruvchi qo`shilishi kerak bo`ladi. 
 
Plastik  massalar  to`ldiruvchi  turiga  ko`ra:  kukunsimon;  tolasimon; 
qatlamsimon;  gazsimon  turlariga  bo`linadi.  Kukunsimon  to`ldiruvchi  sifatida 
yog`och  kukuni,  grafit,  talьk,  maydalangan  qum,  maydalangan  shisha  va  shunga 
o`xshash  kukunsimon  materiallar  qo`laniladi.  Tolasimon  to`ldiruvchiga  shisha, 
asbest metall yoki metal asosga ega qotishma tolalari va boshqa materiallar asosida 
olingan  tolalar  kiradi.  Qatlamli  to`ldiruvchilarga  yog`och,  asbestь,  ma’to  shisha 
listlari  kiradi.  Gazsimon  to`ldiruvchilarga  penoplast  –  ko`pikdan  tashkil  topgan 
yoki paroplastlar – bug`dan tashkil topgan turlari kiradi. 
 
Plastmassalarni  ko`lanilishiga  ko`ra:  1  –  yuklamali  –  konstruktsion, 
friktsion  va  antifriktsion  materiallar  turlarga  bo`linsa,  2  –  yuklamasiz  –  shaffof 

---

optik,  kimyoviy  turg`un,  elektr  izolyatsiyalovchi,  issiqlik  izolyatsyalovchi, 
materiallar  turlariga  bo`linadi.  Ammo  bu  bo`linish  shartli  ravishda  chunki  u  yoki 
bu  material  ikkala  hollarda  ham  aynan  sanab  o`tilgan  xossalarga  ega  bo`lishi 
mumkin. 
 
Plastmassalar kichik zichlikga 1 – 2 t/m
3
   egaligi, past 0,1 – 0,3 Vt/(m ∙  K) 
issiqlik  o`tkazuvchan,  yuqori  issiqdan,  10  –  30  barobar  po`latlarga  nisbatan 
kengayish  koefftsiyentiga,  juda  yaxshi  elektr  izolyatsiyalash  xossaga,  yuqori 
kimyoviy  turg`unlikga,  friktsion  va  antifriktsion  xossalarga  ega  material 
hisoblanadi.  Ba’zi  plastmassalar  mexanik  xossasiga  ko`ra  mustahkam  po`latlar 
bilan raqobatlasha oladilar. Bundan tashqari ular juda yuqori texnologik xossalarga 
egadirlar.  
Plastik 
massalarning 
metall 
va 
qotishmalarga 
nisbatan 
asosiy 
kamchiliklariga  ularning  issiqqa  bardoshligi,  bikirligi,  zarbiy  qovushqoqligi 
pasligida, hamda ular vaqt o`tish davomida eskiradi. 
Kalit so`zlar: 
Polimer,  termoreaktiv,  termoplastik,  to`ldiruvchili,  to`ldiruvchisiz,  qovushqoqlik, 
termomexanik  egri  chiziq,  strukturlanish,  destrukturlanish,  vakuum  turg`unlik, 
gazsinguvchanlik.