Farg’ona politexnika instituti qurilish fakulteti 95-21 guruh talabasi ergashev mo’minjoning geodeziya fanidan

Doiraviy priyom usuli
Agar bir nuqtada bir necha yo’nalish orasidagi burchaklar o’lchansa, bunda doiraviy
priyom usuli qo’llaniladi.
Bu usuldan triangulyatsiya ishida ko’p foydalaiiladi.
Masalan, q nuqtadan chiqqan OA, OB, OS va OD yo’nalishlar orasidagi burchaklarni
o’lchash kerak bo’lsa, quyidagicha qilinadi.
Teodolit T30 ni DO’ holatida 0 nuqtaga o’rnatib, ish vaziyatiga keltirgach vern’er 0°
ga yaqin sanoqqa qo’yiladida, alidada mahkamlanadi; limb aylantirilib, bosh nuqta A
ga qaratiladida mahkamlanadi.

---

So’ngra alidada bo’shatilib, truba soat strelkasi yuradigan tomonga birin-ketin
B, S, D va A nuqtalarga qaratiladi va mikroskopdan sanoq olib, jurnalga
yoziladi. 

---

A nuqtaga qarab, dastlab va oxirda olingan sanoqlarning bir xil bo’lishi limb holati
o’zgarmasligini ko’rsatadi. Bu o’lchash birinchi yarim priyom deyiladi. 
Keyin trubani zenit orqali aylantirib, DCh holatida yana bosh nuqta L ga qarab limb 
mahkamlanadi va sanoq olinadi. Keyin alidadani bo’shatib uni soat strelkasi yuradigan
tomonga qarshi yo’naltiriladida, D, S, B va A nuqtalarga qarab sanoq olinadi va jurnal
grafasiga yoziladi. Bu bilan ikkinchi yarim priyom tugaydi. Ikki yarim priyom
natijalarining o’rtasi to’la priyom deyiladi. Bunda butun doira bo’ylab aylanilgani
uchun u doiraviy priyom deb ataladi. 
DO’ va DCh da olingan sanoqlar arifmetik o’rtasi hisoblanadi. a, R, u va f 
burchaklarning qiymatlarini formulalar yordamida, har qaysi burchakning qiymatini
o’ng sanoqdan chap sanoqni aylantrish yo’li bilan topish mumkin. 
Amalda ko’proq avval yo’nalishlar sanog’i hisoblanib, keyin keltirilgan yo’nalish
sanog’i bilan kerakli burchak topiladi. 
Takrorlash usuli
Bu usul takroriy teodolit bylan ishlashda qo’llanilishi mumkin. Teodolit vern’eri va
mikroskopidan sanoq olish xatosi trubani nuqtaga qaratish xatosidan bir necha baravar
katta bo’lganidan bu usul ko’proq qaratib kamroq sanoq olishga asoslanadi. 

---

Asbobni B nuqtaga o’rnatib, ish holatiga keltirgach, DO’ holida 1 vern’erni 0 
ta yaqin son (0°03') ga qo’yib, alidada mahkamlanadi. Limbni aylantirib, 
chap nuqta S ga qaraladida, limb mahkamlanadi. Keyin alidadani bo’shatib, 
o’ng nuqta A ga qaraladi, alidadani mahkamlab, sanoq (74°36') olinadi va
jurnalga yoziladi. Bu sanoq burchakning taxminiy qiymati bo’lib, u kontrol
sanoq deyiladi. Bunda o’lchanadigan burchak limb tekisligiga bir marta
qo’yilgan bo’ladi. 
Keyin limbni bo’shatib, chapga aylantiriladida S nuqtaga qaraladi va limb 
mahkamlanadi, alidadani bo’shatib, o’ng nuqta A ga qaraladi va alidada
mahkamlanadi, lekin sanoq olinmaydi. 
Bunda burchak limbga ikkinchi marta qo’yilgan, ya’ni burchak ikki marta
o’lchangan bo’ladi. 
Agar burchak uch marta o’lchanadigak bo’lsa, yana limbni bo’shatib, chapga
aylantiriladi va S nuqtaga qaraladi, so’ngra limb mahkamlanadi. 

---

Alidada bo’shatilib, o’ngga buriladida, A nuqtaga qarab, 
223°45' deb faraz qilaylik. Bundan bosh sanoq 0°03' ni ayirib, 
natija uchga bo’linsa, burchakning uch marta takrorlash yo’li
bilan birinchi yarim priyomda o’lchangan qiymati 74°34' 
topiladi. Xuddi shu tartibda doiraning DCh holatida ham 
o’lchanib, ikkinchi yarim priyomdagi qiymati topiladi. Bu 
natijalar farqi 2t dan oshmasa, bularning arifmetik o’rta
qiymati topiladi va “burchak o’rtasi” grafasiga yoziladi (t -
sanoq olish aniqligi). 
Ko’ramizki, bu usulda nuqtalarga olti marta qaraldi, lekin
burchak ikki sanoq ayirmasi orqali topildi. j Agar bosh 
sanoqni a, oxirgi sanoqni b, takrorlash sonini p desak, 
o’lchanadigan burchak qiymati r quyidagicha topiladi: 

---

O’lchanadigan burchak katta bo’lib, R limbning 0 (360°) shtrixi
sanoq
olishda
takrorlansa,
360°
takrorlanish
soniga
ko’paytirilib (5.1) suratiga qo’shiladi.
Nollarni to’g’rilash usuli
Bu usul joy tafsilotini qutbiy usul bilan s’yomka qilishda,
o’lchovdan burchaklarni tekshirishda, burilish burchaklarini
o’lchashda qo’llaniladi.
Bu usul bilan burchak o’lchash uchun sanoq olish moslamasi
ning nol’ shtrixi (vern’er yoki mikroskop) limbning nol’
shtrixiga
to’g’rilangach,
alidada
mahkamlanib,
limb
bo’shatiladida chap nuqtaga qaraladi.
Keyin limb mahkamlanib, alidada bo’shatiladi va o’ng nuqtaga
qarab olingan sanoq o’lchanadigan burchakning qiymati
bo’ladi.