Farg‘ona gazni qayta ishlash zavodidagi quvvati 260 m3

Texnologik ishlab chiqarishdagi asosiy jixoz hisobi
Moddiy va issiqlik hisobi
Hisob uchun olingan xomashyo (gaz) tarkibi
jadval № 7.1

Ajratish harorati OC	Mahsulotni gazga nisbatan chiqishi.%	Nisbiy zichligi 𝜌 kg/m³	O’rtacha qaynash harorati ^0C
Tushdi C1-C4	_	0.632	_
Metan	0,7	0,657	-161,6
Etan	22,6	0. 572	-89
Poropan	38	0. 493	-42
Butan	18,4	0. 573	-1
Pentan	20,3	0. 626	-36,1

Rejadagiyo‘qotilish 0.4 %

Biryildagiishkuni 335 kun.
Qurilmaningunumdorligi 260000 t/yil =32338,3 kg/soat
Qurilmaning moddiy balansi

	Sarf
Oqimlarnomlari	m^3/soat	m^3/sek
Tushdi C1-C4	32338,3	8,98
Hosil bo‘ldi
Metan	226,4	0.063
Etan	7308,6	2,03
Poropan	12288,6	3,41
Butan	5950,2	1,65
Pentan	6564,7	1,82
Yo‘qotilish	129,4	0,04
Jami	32338,3	8,98

Rektifikatsiya kolonnasida 43 dona jelob tipidagi tarelka mavjud. Hisob qismi uchun shartlar:

Kolonnaningyuqori qismidagi harorat413K(140⁰ C). Xomashyo kirishi 613K(340⁰C).
Ishchi bosim 0.2 MPa.
I aylanma sug‘orish333k(70 ⁰c). II aylanma sug‘orish433k(160 ⁰c).
Sovuq sug‘orish (flegma) soni 2÷3. Suv bug‘i bosimi 1Mpa; Harorati 673k(400⁰c).
Flegmaning hisob qismi uchun f=2.5 qabul qilamiz.U holda sug‘orish sarfi, G_sug’= D∙f =2.5∙ 2,03=5,075 kg/sek.
Kolonnaning pastki qismi va bug‘latish seksiyasiga beriladigan suv bug‘lari sarfini 0.2-0.3% mas. Yoki qoldiqqa nisbatan 2-5% ga teng deb olinadi.
Propanni bug‘latish kolonnasiga:
G¹=3,41*0.02=0.07 kg/sek.
Butan t.p. uchun:
G² =1,65∙0.02=0.033kg/sek.

Kolonnaning pastki qismi uchun:

G³ = 1,82∙0.05=0.091 kg/sek.
Kolonnadagi suv bug‘iningumumiy sarf hisobi.
G_um= G¹+ G²+ G³ =0.07 +0.033+0.091=0.285 kg/sek.
Jelob tipidagi tarelkalarning gidravlik qarshiligi 500- 800 Pa. Hisobuchun_ΔR = 500 Pa oldik.
Tarelkaningevaparatsiyaqismidagibosim:
P_evap= P_ish + _ΔP∙N = 0.2∙10⁶ +500(43-8) =1.865 ∙10⁵ Pa.
Kolonnaning pastki qismiga oqib tushayotgan suyuq faza tarkibi:

ΣX_i=1
_{X =} 𝑋𝑎𝑖 _;

и
1+𝑒(𝐾𝑖−1)

_{Bu yerda} x_ai -komponentlarning kirishdagi molyar hisobi.

и
_{K =} 𝑃𝑖
𝑃𝑒𝑣𝑝

• 
  komponentlarning muvozanat konstantasi;
  

e -bug‘lanishning molyar qismi, 0 dan 1 oraliqda qabul qilinadi. jadval

Gaz tarkibidagi komponentlar	T=613 K(340 ^0c) dagi buglarningbosimi Pi Pa	Komponentlarning muvozanat konstantasi Ki
Metan	26∙10^5	13.941
Etan	9∙10^5	4.826
Poropan	2.7∙10^5	1.448
Butan	0.1∙10^5	0.054

Neft komponentlarining massaviy va mol miqdori _{jadval №7. 4}

Fraksiyalarning nomlanishi	Massaviy sarf Gi Kg/sek	Molekulyar massa Mi	Molyar sarf Ni=^𝐺𝑖 ∙10^3 𝑀𝑖	Molyar qism X0= 𝑁𝑖 𝛴𝑁𝑖
Metan	0.063	16	3,937	0,02
Etan	2,03	30	67,67	0,34
Poropan	3,41	44	77,5	0,38
Butan	1,65	58	28,45	0,14
Pentan	1,82	72	25,28	0,12
Jami	8,98		202,837	1

Kolonnaning haydash qismiga oqib tushayotgan suyuq faza tarkibi. Haydashning molyar qismi uchun e^'=0.907 qabulqilamiz.

б
_{X =} 0.02
1+0.907(13.941−1)
=0.028 ;

к
_{X =} 0.34
1+0.907(4.826−1)
=0.0805 ;

д
_{X =} 0.38
1+0.907(1.448−1)
= 0.1257 ;

_{X =} 0.14

м
1+0.907(0.054−1)
= 0.7428 ;

Suyuq fazaning chiqishi

N_suy=N∙ (1 - e^')= 202,837∙(1-0.9085) ∙10^-3 =18,61∙10^-3.

Bug‘ fazaning tarkibi _{jadval №7. 6}

Fraksiyalarning nomlanishi	Massaviy miqdor Gi	Suyuq fazadagi miqdori, Gsuy	Bug‘ fazadagi miqdori, Gbug’= ^Gi ^-^Gsuy
Etan	2,03	0.037	1,99
Poropan	3,41	0.134	3,276
Butan	1,65	0.281	1,369
Pentan	1,82	4.445	2,625
Jami	8,98	4.897	9,26

Rektifikatsiya kolonnaning issiqlik hisobi.

Oqimlar nomlanishi	Sarf G kg\sek	T,k	Yenyalpiya Ji	Issiqlik miqdori Q kj
Tushdi C1-C4
-Bug‘ faza Bug‘-gaz	0,063	613	1444	58.482
Etan	2,03	613	1098.71	4989.022

Poropan	3,41	613	1081.2	6001.417
Butan	1,65	613	1058.88	3686.808
Pentan	1,82	613	1010.55	2220.582
Jami	8,98			22964.431
Hosil bo‘ldi
Bug‘-gaz	0.0405	413	929	37.6245
Etan+sug‘orish	16.0083	413	312.26	4988.45
Suv bug‘i	0.5284	413	2592	1284.34
Poropan	6.46	503	539.3	3056.21
Butan	4.3	575	726.5	2705.34
Pentan	7.2	593	733.03	4509.89
Aylanma sug‘orish issiqligi				6382.581
Jami	34.5372			22964.431

ΣQ_{ay sug’}=22964.431- 16581.85=6382.581 kj/sek.
Kerosinni dizel yoqilg‘isiga nisbati:
6.46:4.3=1.5
Sug‘orish bilan chiqqan issiqlik,ularning chiqishiga proporsional, ya’ni: I aylanma sug‘orish issiqligi:

I
_{Q =}ΣQay sug’∙1.5
1.5+1
II aylanmasug‘orishissiqligi:
= ^{6382.581’∙1.5}=3829.5486kj/sek.
1.5+1

Q_II=6382.581-3829.54=2553.0324.
I aylanma sug‘orishningsarfi:

^GI ay sug’⁼
QI
𝑖503−𝑖343
= ^3829.54 = 9.53 kg/sek.
522.9−121.15

Bu yerda: i₅₀₃=522.9 kj/kg .
I₃₃₃=121.15 kj/kg ..Birinchiaylanmasug‘orishni𝜌²⁸⁸=0.7854 zichlikvategishlixaroratidagiyentalpiyasi.
Ikkinchiaylanmasug‘orishsarfi:

_GII ay sug’_{= QII =} 2553.0324
=5.87 kg/sek.

𝑖575−𝑖433
726.5−342.75

Bu yerda, i₄₃₃=342.75 kj/kg, i₅₇₅= 726.5 kj/kg. Ikkinchi aylanma sug‘orishni
𝜌=0.8363 zichlik va tegishli xaroratidagi entalpiyasi. Sug‘orishni flegma soni
_fI ₌ GI ay sug’ ₌ 9.53 _{=1.47 ;}
𝐺𝑘𝑒𝑟 6.46
_fII ₌ GII ay sug’ ₌ 5.87 _{= 1.37}
𝐺𝑑𝑖𝑧 4.3

Asosiy jihoz hisobi.
Kolonnaning evaparatsiya qismi uchun zarur bo`lgan erkin kesim yuzasi.
S<sub>ev</sub> = =4.5
Zarur bo`lgan diametri
D_ev =1.128• =1.128 =2.4 m.
Evaparatsiya qismida(D_ev=2.4 m) va yuqori qismida (D_yuq.qismi= 2.5 m) diametrlar hisoblanadi.
Diametri D=2500 mm bo`lgan kalonna qabul qilindi.
Kalonnaning balandligi hisobi.
Tarelkalar o`rtasidagi masofa a=600mm deb qabul qilindi. Yuqori tarelka va yuqori qopqoq o`rtasidagi erkin kesim balandligi diametrining ¼ qismiga teng. Yarim ellips qopqoqlar uchun:
h<sub>1</sub> D=0.25•2.4=0.6 m.
h<sub>2</sub>=(n<sub>k</sub> -1) •a=(39-1) •0.6=22.8 m.
Tarelkalar soni 39 ta (47-8) bo`lganda konstruksiya qismi balandligi.
h₃=3 •a=3•0.6=1.8 m.
Kolonnaning evaparatsiya qismi balandligi.
h₄=(8-1)•a=7•0.6=4.2 m.
Kolonnaning haydash tarelkali qismi balandligi.
h₅=2 m.
Pastki tarelkadan suyuqlik sathigacha bo`lgan balandligi h<sub>6</sub>- kolonnaning pastki qismidan zapas qoladigan suyuqlik sathi balandligi, oldin mazut hajmi.
V • 60 •10 • 60 •10=6.135 m<sup>3</sup>
Ellipssimon pastki qopqoq hajmi.
V<sub>el</sub> π D<sup>2</sup> h= π D<sup>2</sup> D = •3.14 • 2.4<sup>3</sup> =1,808 m<sup>2</sup>.
Bu yerda h= D- ellipssimon pastki qopqoq balandligi.
Qopqoqning silindirsimon qismida qoldiq hajmi.
V<sub>sil</sub> =V-V<sub>el</sub> =6.135-1,808=4.327 m<sup>3</sup>.
Qabul qilingan kolonnada haqiqiy kesim yuzasi.
S 0.785• 2.4<sup>2</sup> =4.5216 m.
Kolonnaning sirkulyatsion qismida gudron qatlami balandligi.
H<sub>6</sub> 0.957
Taglik balandligi h<sub>7</sub>=3.8m.
Kolonnaning umumiy balandligi.
H=∑h<sub>i</sub>=0.6+22.8+1.8+4.2+2+0.6+0.957+3.8=36,757 m.
Mexanik hisob.
Portlash yonish zaharli moddalar bo`lgan uskunalar uchun ishchi bosim P_ish-10% dan oshmagan bosim hisoblanadi. 0,17 MPa ishchi bosim hisobdagi bosim. P_hisob=0.2 MPa
Hisobdagi harorat
Maksimal ishchi harorat.
T=627 K (354⁰С).
Kolonna issiqdan himoyalangan. U holda hisobdagi harorat 20 K ga ortadi. U quyidagiga teng bo`ladi.
T<sub>hisob</sub>= 627+20=647 K(374<sup>0</sup>С).
Konstruksion materiallarni tanlash.
Hisobdagi haroratda t=374<sup>0</sup>С 12XM, 12 XMX, 15 XM markadagi po`latdan foydalanish mumkin. Hisob uchun 15 XM markadagi po`lat tanlab olindi. Ruhsat etilgan kuchlanish σ<sub>rux</sub>= 140 MPa.
Apparat korpusi devor korroziyasi qo`shilgan hisobda qalinligi C=2 mm, erroziyaga C₁=1mm.
Qalinligi.
S +C+ C₁ +2+1=4.715≈5 mm.
Bu yerda =1-payvandlangan chok mustahkamligi.
Konstruktiv devor qalinligi S=5mm.
Ellipssimon qopqoq devor qalinligi
S_{el devor} +C+ C₁
Bu yerda. R=D=2500mm- ellipssimon qopqoq radiusi.
S_{ev qis} +2+1=4.72 mm.
Devor qalinligi5mm bo`lgan ellipssimon pastki qopqoq qabul qilindi.
Shtutserlar o`lchami.
Bug`-suyuq holdagi xom-ashyoni kirishi.
Uncha katta bo`lmagan bosimda bug` faza tezligi 8-15m/sek.
Bug` -suyuq aralashmani hajmiy sarfi.
V_n=V_{bug`.ev.</sub>+V<sub>ev.qis.</sub>=4.48+0.010225=4.490225 m<sup>3</sup>/sek.
Bug` -suyuq fazani tezligi W=15m/sek qabul qilindi.
Shtutserni zarur bo`lgan o`tish qismi yuzasi F va uning diametri D.
F =0.149m².
D_b=1.128 =1.128 =0.435m.
Shtutserni devor qalinligi.
S_c +C
S_c +5=5.33 mm.
Bu yerda. =0.95-payvandlangan chokni mustahkamlik kayfitsenti: С=0,5⨬5mm karroziyaga qatlam qalinligi.
O`lchami 377x8 mm bo`lgan shtutser qabul qilindi.
Kolonnaning yuqorigi qismidan bug`larning chiqarish shtutseri.
Bug`larni hajmiy chiqishi -2.675m³/sek
F_n =0.281m².
D_n=1.128 =1.128 =0.598m.
S_c +5=5.39 mm.
O`lchami 500x8 mm bo`lgan shtutser qabul qilindi.
Kolonnaning pastki qismidan gudron chiqarish shtutseri.
Mazut hajmiy sarfi:
V_m =10.225 10^-3m³/sek.
Quvurlardagi suyuqlik sarfi: W_quv.=3m/sek.
F =0.00341m².
D_quv.=1.128 =1.128 =0.066m.
S_quv. +3=3.04 mm.
O`lchami 76x3.5 mm bo`lgan shtutser qabul qilindi.
Sovuq sug`orish kirishi shtutseri
F =0.0075m<sup>2</sup>.
D<sub>quv.</sub>=1.128 =1.128 =0.0977m.
S<sub>quv.</sub> +3=3.064 mm.
O`lchami 89x3.5 mm bo`lgan shtutser qabul qilindi.
I sirkulyatsion sug`orish kirishi shtutseri:
I sirkulyatsion sug`orishni hajmiy sarfi:
T=466 K(193<sup>0</sup>С) da I sirkulyatsion sug`orish sig`imi:
P<sup>466</sup> =⦋ -α(T-273)⦌ 1000=⦋0.8465-0.0008555 (466-273)⦌ 1000= =681.3885kg/m<sup>3</sup>
V<sub>1</sub> =17.75 10<sup>-3</sup> m<sup>3</sup>/sek.
F<sub>1</sub> =5.91 10<sup>-3</sup> m<sup>2</sup>.
D<sub>1</sub>=1.128 =1.128 =0.0867m.
S<sub>1</sub> +3=3.056 mm.
O`lchami 89x3.5 mm bo`lgan shtutser qabul qilindi.
II sirkulyatsion sug`orish kirishi shtutseri:
II sirkulyatsion sug`orishni hajmiy sarfi:
T=528 K (255<sup>0</sup>C).da
II sirkulyatsion sug`orish sig`imi:
P<sup>528</sup> =⦋ -α(T-273)⦌ 1000=⦋0.8666-0.0008555 (528-273)⦌ 1000=648.45 kg/m<sup>3</sup>
V<sub>1</sub> =18.65 10<sup>-3</sup> m<sup>3</sup>/sek.
F<sub>1</sub> =6.22 10<sup>-3</sup> m<sup>2</sup>
D<sub>1</sub>=1.128 =1.128 =0.0889m.
S<sub>1</sub> +3=3.067 mm.
O`lchami 89x3.5 mm bo`lgan shtutser qabul qilindi. I va II sirkulyatsion sug`orish chiqishi shtutserlari o`lchami ham yuqoridagilarga parallel ravishda olinadi.
Gidravlik hisob.
Tarelkalardagi bug`larning hajmiy sarfi:
V_{bug`</sub>=∑ 22.4 10<sup>5</sup>/P=m<sup>3</sup>/sek.
Bu yerda:
G<sub>gaz</sub>=0.05125 kg/sek.
G<sub>ben</sub>=+G<sub>ayl.sug`.}= 20.224375 kg/sek.
G_{suv bug`i.</sub> =0.6273 kg/sek.
Yuqori tarelkalardagi bug`larning massaviy sarfi:
M_gaz=44; M_ben=115; M_{suv bug`i</sub>=18; komponentlarning malekulyar massasi.
T=419 K (146<sup>0</sup>С)- kolonnaning yuqori qismi harorati.
P= 0.17 10<sup>6</sup>Pa - kolonnaning yuqori qismidagi mutlaq bosim.
V<sub>bug` yuq.} m³/sek.
(15192 m³/soat. )
Bug`lar zichligi:
p <sub>bug`}= =4.953 kg/ m³.
Kolonnaning yuqori qismidagi benzin benzin fraksiyasini 419 K dagi zichligi.
P⁴¹⁹ =⦋ -α(T-273)⦌ 1000 kg/ m³.
Bu yerda:
-nisbiy zichlik
α=0.000844-o`rtacha harorat to`g`rilagichi.
P<sup>419</sup> =⦋0.7445-0.000844(419-273)⦌ 1000=621.276 kg/ m<sup>3</sup>.
Yuqori tarelkalardagi suyuqliklarning hajmiy sarfi:
V<sub>yuq.tar.</sub> m<sup>3</sup>/sek. (83.9 m<sup>3</sup>/soat. )
Bug`larning ruhsat etilgan tezligiga suyuqlik va bug` bosimi ta`siriga bog`liq bo`lgan kayfitsenti.
εb= 0.655 )^0.25
Bu yerda: N-2-tarelkadagi suyuqlik oqimlari soni;
R=1.15- klapnli tarelkalar uchun koeffitsent;
C₁-tarelkalar turiga bog`liq bo`lgan koeffitsent;
Klapnli tarelkalar orasidagi masofa 600 mm bo`lganda C<sub>1</sub>=727.
εb= 0.655 )<sup>0.25</sup> =23.52
Tarelkalar tipiga, ular o`rtasidagi masofaga, suyuqlik bo`yicha yuklanishga, suyuqlik yo`li, uzunligiga bog`liq bo`lgan koeffitsent quyidagicha topiladi:
Kb= RC1-C2(ε-3)=1.15 727-(23.52-39)=851.53
Kolonnaning bo`sh kesimida bug`larning ruxsat etilgan maksimal tezligi;
Wrux= Kb 851.53 =0.64 m/sek
Kolonnaning yuqori qismiga zarur bo`lgan kesim yuzasi:
S<sub>yuq qism</sub>= = =5.17 m<sup>2</sup>.
Kolonnaning zarur bo`lgan diametri.
D_yuq.qism. =1.128 =1.128 =2.56 m.
Kolonnaning evaparatsiya qismida bug`larning hajmiy sarfi.
V<sub>bug` ev.} =( =4.23 m³/sek. 15228 m³/soat.
Bug`larning evaparatsiya qismidagi zichligi.
Pev.qism.= =4.82 kg/ m<sup>3</sup>..
Evaparatsiya qismidagi suyuq faza mazutni zichligi:
P<sup>627</sup>=⦋ -α(T-273)⦌ 1000=0.9478-0.000581 (627-273) 1000=742.126 kg/m<sup>3</sup>
V<sub>ev. qis</sub> = <sup>-3</sup> m<sup>3</sup>/sek. 37.78 m<sup>3</sup>/soat.
ε<sub>ev</sub>= 0.655 )<sup>0.25</sup> =0.655 )<sup>0.25</sup> =12
ε˂12 bo`lganda C₂=4
ε=12 bo`lganda C<sub>2</sub>=5.25
K=RC<sub>1</sub>-C<sub>2</sub>(εev-39)=1.15*727-5.25(12-39)=867.6
Kolonnaning evaparatsiya qismida bug`larning ruxsat etilgan tezligi. Wrux= Kb 867.6 0.995 m/sek.

Asosiy jihozning bayoni.

Neft va gazni qayta ishlash sanoatida asosan tarelkali va nasadkali kolonnalar ishlatiladi. Asosiy jihozim rektifikatsion kolonna. Rektifikatsion kolonna tarelkali bo‘lib, tarelkalar klapan shaklida. Tarelkali kolonnaning ichki qismiga uning bir necha gorizontal to‘siqlar, ya’ni tarelkalar o‘rnatilgan. Tarelkalar orqali gaz va suyuqlik bir-biri bilan o‘zaro to‘qnashi, ularning xarakati boshqariladi. Gazlarni suyuqlikdan o‘tishi va natijada tomchi xamda ko‘piklarni xosil bo‘lishi barbotaj deyiladi Yenergetik xarajatlarni kamaytirish uchun quyidagi ishlar qilingan bo‘lishi kerak:

1. 
   rektifikatsion kolonnalarni yaxshi issiqlik izolyatsiyasi bilan qoplash. 2) jarayonni maqbul (ya’ni optimal) flegma soni bilan olib borish:
   

3) ikkilamchi issiqlik oqimlaridan ishlab chiqarish ehtiyojlarini qondirish uchun foydalanish. 4) mumkin bo‘lgan sharoitda uskunani kubida suyuqlikni bug‘latish uchun o‘tkir bug‘ ishlatish. 5) issiqlik nasosini qo‘llash. 6) ayrim sharoitlarda, masalan azeotrop aralashmalarni rektifikatsiyalash paytida, xar xil bosim bilan ishlaydigan ikki yoki ko‘p kolonnali qurilmalardan foydalanish.

Asosiy apparatim rektifikatsion kolonna. Balandligi 34m, tarelkalar soni 43 ta klapan shaklida. Kolonna po‘latdan BCt-3 markali. Kolonna gazni birlamchi qayta ishlashga mo‘ljallangan.
Rektifikatsion qurilmalarda asosan ikki turdagi apparatlar ishlatiladi:1) pog‘onali kontaktli apparatlar (tarelkali kolonnalar), 2) uzluksiz kontaktli apparatlar (plyonkali va nasadkali kolonnalar) tarelkali, nasadkali va ayrim plyonkali apparatlar ichki tuzilishi (tarelka, nasadka) ga ko‘ra absorbtsion kolonnalarga o‘xshash bo‘ladi. Rektifikatsion kolonnalarni hisoblash ham bir xil turdagi absorbtsion apparatlarni hisoblashlardan farq qilmaydi. Faqat dastlab yuqorigi va pastki kolonna alohida hisoblanadi, so‘ngra rektifikatsion apparatning umumiy ish balandligi aniqlanadi.
Rektifikatsion kolonnalar ( absorberlardan farqli) qo‘shimcha issiqlik almashinish apparatlari (isitgich, qaynatgich, haydash kubi, deflegmator, kondensator, sovutgich) bilan ta’minlangan bo‘ladi. Bundan tashqari atrof - muhitga tarqaladigan issiqlikning yo‘qolishini kamaytirish uchun rektifikatsion kolonnalar issiqlik izolyatsiyasi bilan qoplangan.
Kimyo va gaz kimyosi sanoatidagi rektifikatsion qurilmalarda asosan yetti xil tipdagi kontakt tarelkalari ishlatiladi. 1) g‘alvirsimon, 2) g‘alvirsimon klapanli, 3) klapanli, 4) jalyuzali klapanli, 5) qalpoqchali,

6. 
   g‘alvirsimon ko‘p quyilishli, 7)panjarali.
   

Tarelkalar oralig‘idagi masofa L=200-1200 mm o‘lchamda bo‘ladi.Ko‘pincha qayerda va qanday ishlash printsipiga muvofiq L ning qiymati 200, 300; 4004 500; va 600 mm.ga teng qilib olinadi.
Suyuq va gaz -bug‘ fazalari o‘rtasida intensiv rejimlarni ta’minlab beruvchi tarelkalarning ayrim turlari ko‘rsatilgan ikkita zonali kontaktga ega bo‘lgan tarelkalarda bug‘ suyuqlik plyonkasi tarelkadan quyilayotgan joyda qo‘shimcha kontaktga uchraydi. Va tarelkalardagi suyuqlik qatlamidan o‘tayotgan paytda esa barbotajli
rejim xosil qiladi. Bu xolat jarayonning tezligini ortishiga olib keladi. Rotorli apparatlarda ham fazalar o‘rtasida intensiv kontaktli rejim uyushtiriladi. Rotorli apparatlarda markazdan qochma kuch maydoni xosil qilinib, suyuqlik valdagi teshiklar orqali sochib beriladi. Rotorli apparatlar issiqlikka bardoshsiz sistemalarni vakuum ostida rektifikatsiya qilish uchun qo‘llaniladi. Bunday apparatlarning gidravlik qarshiligi kam biroq rotorni aylantirish uchun qo‘shimcha energiya talab qilinadi.
Distilyatsion va rektifikatsion qurilmalarning ishini intensivlash, energiyaga bo‘lgan xarajatlarni kamaytirish hamda intensiv gidrodinamik rejimlarni dinamik tashkil qilish uchun optimal shart – sharoitlar yaratilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi.
energiya sarfini kamaytirishda quyidagi ishlar qilingan bo‘lishi
kerak;

1. 
   rektifikatsion kolonnalarni yaxshi issiqlik izolyatsisi bilan qoplash,
   
2. 
   jarayonni optimal flegma soni bilan olib borish,
   
3. 
   ikkilamchi issiqlik oqimlaridan ishlab chiqarish extiyojlarini qondirish uchun foydalanish ,
   
4. 
   mumkin bo‘lgan sharoitda apparatning kubida suyuqlikni bug‘latish uchun o‘tkir bug‘ni ishlatish,
   
5. 
   issiqlik nasosini qo‘llash ;
   
6. 
   ayrim sharoitlarda, masalan, azeotrop aralashmalarni rektifikatsiyalash paytida har xil bosim bilan ishlaydigan ikki (yoki ko‘p) kolonnali qurilmalardan foydalanish.
   

Asosiy apparatim rektifikatsion kolonna. Balandligi 35m, tarelkalar soni 44 ta klapan shaklida. Kolonna po‘latdan BCT-3 markali. Kolonna gazni birlamchi qayta ishlashga mo‘ljallangan.

Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish

Avtomatlashtirish – texnologik protseslarini odamning qismat ishtiroki bilan boshqarishda kontrol o‘tgan praborlarni, rostlagichlar va boshqa texnikaviy qurilmalarni qullash demakdir.

Odamning texnologik jarayonda ishtirok etish darajasiga ko‘ra avtomatlashtirish quyidagi turlarga bo‘linadi.

• 
  avtomatik kontrol.
  
• 
  avtomatik rostlash.
  
• 
  avtomatik boshqarish.
  

Avtomatik kontrol texnologik protsessning xozirgi xolati xaqida operativ ma’lumot olish va uni qayta ishlash uchun bo‘lgan sharoit ta’minlaydi. Bunda odam avtomatik rostlash sistematisining tug‘ri ishlashini kuzatib turadi xolos.
Moddaning xajmiy sarfi m^z/soatda o‘lchanadi. Tozalash inshoatlariga kelayotgan suvni satxini doimo o‘lchab turiladi. Buning uchun qapkovichli satx o‘lchagich pribori o‘rnatilgan. Priborni sezgir elementi qapkovichning massasi suyuqlik massasidan kam. Qapkavichli satx o‘lchagichlar turli madifikatsiyasi mavjud va suyuqlik satxi o‘zgarish natijasida qapkovichning siljishiga asoslangan . Qapkovichli sarf o‘lchagichlarda doimiy va davriy cho‘kadigan qapqovichlar ishlatiladi. Doimiy cho‘kadigan qapqovichli satx o‘lchagichning oddiy sxemasi sanoatda qo‘llaniladigan qo‘pchilik satx o‘lchagichlar shu sxema asosida ishlaydi.
Qishda koagulet muzlamasligi uchun buni isitilib turiladi. Issiqligini o‘lchash uchun manometrik termometr ishlatiladi. Bu termometrlarni ko‘rsatish farki – 150⁰ S dan + 600⁰ S gacha bo‘lgan suyuq va gazsimon muxitlar temperaturasini o‘lchash uchun qo‘llaniladi. Manometrik termometrlar qilish sanoatda keng qo‘llaniladi, hamda portlash xavfi bor joylarda ishlatilishi mumkin.
Bu xolda diagramma qogozi soat mexanizmi bilan yuritiladi. Monometrik termometrlar pribor termoballon kapillyar trubka va manometrik qismdan iborat.
Markaziy boshqaruv pultida jarayondagi xarorat, bosim, satxlari, sarflari, konsentratsiyalari nazorat o‘lchov asboblari hamda avtomatik yozib boruvchi qurilmalar yordamida uzliksiz nazorat qilinadi.
Texnologik rejim me’yorlari tuzilganda markaziy boshqaruv pultida signalizatsiya va signal lampalar ishga tushadi. Shunda jarayonning rejimi avtomatik ravishda me’yorlariga keltiradi.
Me’yorning maksimum va minimum xollarda brokirovka moslamasi ishga tushadi. Bu bilan qurilmalarda tinimsiz xodasalar texnik buzilmalarni oldi olinadi.
Gazlarni ajratishni texnologik jarayonini avtomatik boshqarish sistemasi jarayon parametrlarini yozuvchi va boshqa asboblarda markazlash nazoratini texnologik jarayon parametrlari mavjud qiymatlardan chiqib ketmasligini ogoxlantiruvchi signalizatsiyaning ishga tushirish, ishlab chiqarish avariya xolatda distansiya to‘xtatilishni, parametrlarini vaqti
– vaqti bilan chiqib turishi jarayon parametrlarini avtomatik rigulirovka qilinishi ishlab chiqarishni texnik iqtisodiy ko‘rsatgichlarini xisoblashni, ish rejimini analiz qilishni ta’minlaydi.
Sistema 4 avtonom yordamchi sistemalardan iborat bo‘lib, blok prinsipi bo‘yicha tuziladi.

1. 
   Avtomatik stabillash podsistemasi jarayonini asosiy texnologik parametrlarni nazorat qiladi va ishlab chiqarishda kelib chiqqan nosozliklarni bartaraf etadi.
   
2. 
   Avariyadagi ximoya qilish sistemasi apparatlarning nosozliklarini yoki operatorlarni xatoliklari tufayli kelib chiqadigan avariyalarni oldini olish.
   
3. 
   Ma’lumot sistemasi operatorga texnologik jarayon to‘g‘risida ishlab chiqargan informatsiyalarni uzatish va asta o‘rnatilgan indikatsiyani xisoblovchi sistemaga parametrlarni chetlanishi to‘g‘risida ma’lumotni chiqarishga moslashgan.
   
4. 
   Xisoblovchi sistema - programmaga kiritilgan ma’lumotlarni matematik va logik qayta ishlaydi, regulyatorda boshqaruvchi ta’sir o‘tkazadi.
   

Bu sistema matematik ta’minlash 1 va 2 algaritmlarda ma’lumotni, ximoya blokirovkalarini nazorat qilish va texnik iqtisodiy ko‘rsatkichlarini xisoblashlar kiradi.

Mehnatni va atrof muhitni muhofaza qilish.

Farg‘ona NQIZ da ishlatiladigan gaz va gaz maxsulotlari, katalizator va reagentlarning yong‘inga va portlashga xavfli xususiyatlari ularning alangalanish xarorati (portlashi) bilan xarakterlanadi. ONTP 24-86 ga muvofiq ya’ni “Bino va xonalar kategoriyasini portlash va yong‘in xavfi bo‘yichaaniqlash”, bino va xonalar ularda joylashgan material va maxsulotlarga qarab, A,B,V,G va D kategoriyalarga bo‘linadi.

1. 
   Kategoriya A (portlovchi yonuvchi) – Yonilg‘i gazlar, alangalanish xarorati 28⁰C dan oshmagan. O.A.S lar xonadagi bosim 5 kPa dan ortganda oson alangalanib, portlashi mumkin. Bunday maxsulot va materialalar suv, xavo yoki o‘zaro ta’siri orqali, xonadagi bosim 5 kPa dan oshganda portlashi mumkin.
   
2. 
   Kategoriya B (portlashga va yonishga xavfli) – yonilg‘i changlari yoki tolalari. Alanglanish xarorati 28⁰Cdan oshmagan OASlar xonadagi bosim 5 kPadan ortganda changli xavo yoki bug‘li xavo aralashmalari xosil qilib, alangalanishi natijasida portlashi mumkin.
   
3. 
   Kategoriya V (Yong‘inga xavfli) – Yonilg‘i va qiyin yonuvchi suyuqliklar, qattiq yoqilg‘i va qiyin yonuvchi maxsulotlar va materialalar (shuningdek
   

tola va changlar), suv, xavodagi kislorod yoki o‘zaro ta’siri orqali yonishi mumkin bo‘lgan maxsulot va materiallar.

4. 
   Kategoriya G – issik yoki erigan xoldagi yonmaydigan maxsulot va materiallar. Ularni qayta ishlash jarayoni issiklik nurlarini ajralib chiqishi, bilan uchqun va alanga bilan boradi, yonilg‘i sifatida ishlatiladigan yonilg‘i gazlari, suyuq va qattiq maxsulotlar.
   
5. 
   Kategoriya D – Sovuq xoldagi yonmaydigan maxsulot va materiallar. Yelektr jixozlarni o‘rnatish qoidalariga muvofik, elektr jixozlarni tanlashda portlashga xavfli va yong‘inga xavfli bo‘lgan zonalar katta axamiyatga ega. Portlashga xavli zonabu, xona yoki xonadagi chegaralangan joyda yoki tashqari qurilmada portlashga xavfli aralashma xosil bo‘ladigan joydir. Texnologik yonilg‘i gazlari yoki O.A.S bug‘lari qurilmadan ajralib chiqishi mumkin bo‘lgan joydan 5 m vertikal va 5 metr gorizontal joy portlashga xavfli joy deyiladi. Yong‘inga xavfli zona deb davriy yoki doimiy ravishda yonilg‘i (yonuvchan) maxsulotlar bilan bog‘liq bo‘lgan xonalar, ya’ni texnologik jarayon buzilganda yong‘inga xavfli zona xisoblanadi. Portlashga xavfli xonada va tashqi qurilmada ishlatiladigan elektr jixozlar xavfsizlikni ta’minlasalar ularni portlashdan ximoyalangan deb aytadilar. Portlashdan ximoyalangan elektr jixozlarni tanlashda shu qurilma ishlatiladigan joyda portlashga xavfli aralashmalar konsentratsiyasi va kategoriyasi, gruppasi aniqlanadi. Kategoriya maksimal oraliqning xavfsizlik kattaligi bilan aniqlanadi, gruppasi esa – maxsulotning o‘z-o‘zidan alangalanish xarorati bilan aniqlanadi. Transport qilinadigan maxsulotlarning fizika-kimiyoviy xususiyatlariga va ishchi parametrlariga qarab, truboprovodlar uchun materialalar ularning klassifikatsiyasi bo‘yicha tanlanadi. NQIZlarida yong‘inning oldini olish uchun yong‘inga qarshi tartib-rejim o‘rnatiladi. Bu rejim obektlarda yong‘in xavfsizligini ta’minlashga yordam beradi.
   

NQIZlardagi yong‘inga qarshi ximoya tizimi quyidagilarni o‘zichiga olgan: avtomatik yong‘inga qarshi signalizatsiya vositalari, avtomatik va qo‘zg‘almas
yong‘in o‘chirish tizimi. “Neftni qayta-ishlash sanoatida yong‘in xavfsizligi qoidalari” talablariga muvofiq barcha ishlab chiqaruvchi va yordamchi inshootlar, tashqaridagi qurilmalar birlamchi yong‘inni o‘chirish vositalari bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak. Birlamchi yong‘inni o‘chirish vositalariga quyidagilar kiradi:

• 
  ko‘pikli kimyoviy o‘to‘chirgich OP-5, OXP-10,OXVP-10
  
• 
  ko‘mir kislotali o‘to‘chirgich OU-2, OU-5, OU-8
  
• 
  ko‘mir kislotali –brometilli o‘t o‘chirgich OUB-3, OUB-7
  
• 
  xavoli-ko‘pikli o‘t o‘chirgich OVP-100, OVPU-250
  
• 
  qum, voylok, asbestli yopqich
  

Xulosa

O’zbekiston iqtisodining rivojlanishida yoqilgi-energetika kompleksining o‘rni alohida. Uning tarkibiga gaz, gaz va gazni qayta ishlash, ko‘mir va energetika kiradi. O’zbekiston jaxondagi o‘nta yirik gaz ishlab chiqaruvchi mamlakatlar jumlasiga kiradi. Xalq xo‘jaligining asosiy sohasi sanoatda 2 mln. dan ortiq (2007) ishchi va xizmatchilar mehnat qiladi. Sanoatda 210 dan ortiq tarmoq, 16 yirik tarmoq bo‘lib, ulardan 8 tasi bazaviy tarmoq hisoblanadi. O’zbekiston sanoatida elektr energiyasi, gaz, gaz, ko‘mir, benzin, po‘lat, avtomobillar, traktorlar, paxta terish mashinalari va boshqa ko‘pgina mahsulotlar ishlab chiqariladi. Neftni qayta ishlash sanoati xalq xo‘jaligini yoqilg‘i va surkov materiallariga bo‘lgan ehtiyojini qondirib kelmoqda. Neftdan bitum, koks, parafinlar olinib, bundan tashqari gaz - gaz kimyosi uchun xomashyolar bazasi ham hisoblanadi.
Asosan gazni kayta ishlash zavodlarida kayta ishlash uchun gaz yeki gazokondensat beriladi. Ma’lumki, gaz murakkab organik brikmalarning aralashmasidan iborat bulib, uning asosini uglevodorodlar tashkil etadi. Neftning paydo bulishi yer ka’rida bir necha minglab, xattoki millionlab yillar uglevodorodlar 1 – turdan 2 –
turga aylanishi natijasida paydo bo‘lgan . Asosiy gaz saklovchi xududlarga asosan AKSh, Saudiya Arabistoni, Kuvayt, Eron, Irok, Venesuela kiradi. Bizning Uzbekisonimizda esa asosan: Fargona vodiysida, xamda Kashkadaryodagi kukdumalok konida, kisman Xorazm xudida uchraydi. Yer ka’rining 2000 metr va undan chukurok kismida geologlar suyuk yonuvchi mineral gazni topadilar.
Bu koramtir tashki kurinishdan maysimon yoruglikda esa floressensiyalanuvchi ekanligi yakkol kuzga tashlanadi. Uning kovushkokligi 5 dan to 100 sst (10-6 m2/sek) oralikda, xattoki undan yukori darajada uzgaradigan xamda zichligi esa suvdan ancha kam bo‘lgan bir kancha kamponentlar yigindisidan iborat bo‘lgan suyuk moddadir. Shu jixatlariga karab gazni bir jinsli bulmagan modda deb karash kerak buladi.
Neftni kazib chikarish asosan kuduklarni burgulab kazib chikarish; a)Dastlab bunda gaz gazlarning bosimi ta’sirida uz – uzidan chika boshlaydi; b)Agar gaz uz-uzidan chikmasa bunday xolatlarda nasoslar yordamida amalga oshirish mumkin. Xozirgi vaktda juda kup darajada rivojlangan kimeviy ishlab chikarish korxonalari, jumladan gazni kayta ishlash zavodlarda ishlab chikarishning barcha texnologik tajribalarini umumlashtiruvchi va uni ratsional texnologik jarayenlarga bir ishlab chikarish turidan boshkasiga kullay oladigan yetakchi keng va chukur bilim saviyasiga ega bo‘lgan mutaxassislar tayerlashga da’vat etmokda.

FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR

1. 
   A.I. Skoblo, Yu.K. Molokanov, A.I. Vladimirov, V.A. Щelkunov. Protsessы i apparatы gazegazopererabotki i gazeximii: Uchebnik dlya vuzov. — 3-e izd., pererab. i dop. — M.: OOO "Nedra- Biznessentr", 2000.
   

- 677 s: il.

2. 
   S.A. Axmetov, T.P. Serikov, I.R. Kuzeyev, M.I. Bayazitov. Texnologiya i oborudovaniye protsessov pererabotki gazi i gaza: Uchebnoye posobiye. Pod red. S. A. Axmetova. — CPb.: Nedra, 2006. — 868 s.; il.
   
3. 
   V.I. Bondar. Korroziya i zaщita materialov. Ucheb. Posobiye. Mariupol: PGTU, 2009. – 126s.
   
4. 
   Yu.I. Dыtnerskiy. Onovnыe protsessы i apparatы ximicheskoy texnologii. M.: Ximiya. 1995.- 400
   
5. 
   I.L. Gurevich «Obщiye svoystva i pervichnыe metodы pererabotki gazi i gaza» M., Mir, 1993, 271 str.
   
6. 
   V. Smidovich «Kreking gazyanogo sыrya i pererabotka uglevodorodov», M., Kimyo, 2000, 327 str.
   
7. 
   Ch. Tomas. «Promshlennыe katalicheskiye protsessы i effektivnыe katalizatorы» M., Mir, 1993, 271 str.
   
8. 
   Ye.D. Radchenko i dr. «Promshlennыe katalizatorы. Gidrogenizatsii pererabotki gazi» L., Kimyo 1995, 274.
   
9. 
   R.Z. Magaril «Teoricheskiye osnovы ximicheskix jarayonov pererabotki gazi» L., Kimyo, 1995, 274 str.
   
10. 
    Masagutov R.M. «Alyumhosil ikatnыe katalizatorы i izmeneniye ix svoystva pri krekinge produktov » L., Kimyo 1995,274 str.
    
11. 
    X.R. Rustamov «Fizik kimyo » T., Uzbekistan, 2005, 486 bet.
    
12. 
    B.N. Dolgov «Kataliz v organicheskoy ximii» L., 1999, 807 str.
    
13. 
    Semyonov T.A. Leytesa I.L. «Ochistka texnologicheskix gazov» M., Ximiya, 1997, 487 str.