Farg'ona davlat unversiteti biologiya ta'lim yo'nalishi 2-bosqich 19-58-guruh talabasi Kimsanboyev Muhammad Solihning Biokimyo fanidan

FARG'ONA DAVLAT

UNVERSITETI

Biologiya ta'lim yo'nalishi

2-bosqich 19-58-guruh talabasi

Kimsanboyev Muhammad Solihning

Biokimyo fanidan

"Hujaraning kimyoviy tarkibi.

Anorganik va organik birikmalar"

mavzusida tayyorlagan mustaqil ta'limi.

Reja:

1. 
   Hujayra
   
2. 
   Hujayra kimyosi
   
3. 
   Hujaraning kimyoviy tarkibi.
   

Hujayraning kimyoviy tarkibi hujayra turiga qarab farq qilishi mumkin, ammo barcha hujayralarda (hayvonlar va o'simliklar) mavjud bo'lgan muhim kimyoviy tarkibiy qismlar uglerod, vodorod, kislorod, azot, fosfat va oltingugurtdir (oxirgi ikkitasi oz miqdorda). Ushbu tarkibiy qismlar hujayraning taxminan 98% ga to'g'ri keladi.Kamroq miqdorda mavjud bo'lgan ushbu va boshqa tarkibiy qismlar hujayra tomonidan ishlatiladigan noorganik va organik birikmalar tarkibiga kiradi.

mavjud bo'lgan noorganik tarkibiy qismlar: suv va minerallar. Organik tarkibga quyidagilar kiradi: glisidlar, lipidlar, oqsillar, vitaminlar va nuklein kislotalar.Hujayraning 75% dan 85% gacha suvdan iborat. Proteinlar 10% dan 15 gacha. Lipidlar 3% atrofida. Glitseridlar nuklein kislotalari kabi 1% ga to'g'ri keladi

Translyatsiya jarayonining yo`nalishi va jadalligi asosan uchta omilga bog`liq bo`lishi mumkin: a) informatsion matritsalarning miqdori ya`ni maxsus mRNKlar. Maxsus RNKlar miqdori esa ularning sinteziga, tashiluviga, saqlanishiga, faollanishiga va parchalanishiga bog`liqdir. b) Translyatsiya apparatining boshqa komponentlarining mavjudligiga, ya`ni ribosomalar, tRNK, aminokislotalar, ATF, GTF, sintetazalarga, translyatsiya`ning ribosomalardan tashqarigi komponentlariga, regulyator oqsillarning mavjudligiga bog`liqdir. v) zarur fizik-kimyoviy sharoitlarning (pH) mavjudligiga.

O sintezining boshqariluvi tashabbuskor kompleksning shakllanishiga ham bog`liqdir.

Oqsillarning sintezlanishi jarayoni initsiatsiyadan tashqari elongatsiya va terminatstya jarayonlarini ham utadi. Aminokislotalar polipeptidlarning tarkibiga kirishi uchun ular avvalo faollanishi zarur. Ushbu jarayon ATF va tRNK-sintetaza fermenti ishtirokida borib aminoatsiladenilat hosil bo`lishi bilan qaror topadi. Bu birikma esa yuqoridagi fermentlar ishtirokida maxsus tRNKga birikadi. Bu yerda shuni aytib o`tish lozimki, har bir aminokislota uchun eng kamida bitta maxsus tRNK va bitta aminoatsil-tRNK-sintetaza mavjuddir.

Polipeptid zanjirining ortishi mRNK molekulasining 5-tomonidan boshlanib oqsil sintezining uchta bosqichi davriy ravishda, to polipeptid zanjiri to`la shakllangunicha davom etadi.

Oqsil sintezining birinchi bosqichida aminokislotani ribosomaga tashib kelgan maxsus tRNK o`zining triplet antikodoni bilan aminoatsil markazidagi (A) mRNK molekulasining uxshash kodoni bilan birikadi (10.3-rasm). Bu bog`lanish elongatsiya`ning ikki faktori EG` mavjudligiga bog`liq. Bularning bittasi GTF bilan uzaro bog`lanadi.

Oqsil sintezining ikkinchi bosqichida peptidiltransferaza fermenti ishtirokida tRNK bilan birikkan aminokislota va polipetid zanjiridagi mavjud aminokislota o`rtasida peptid bog`i vujudga keladi. Bunda peptidil markazda (P) joylashgan polipeptid yangi aminokislota o`rniga, ya`ni A-markazga suriladi. Shuning bilan birgalikda GTF parchalanadi va elongatsiya omili hamda GDF ajraladi.Oqsil sintezining uchinchi bosqichida peptidil-tRNK A-markazdan P-markazga tomon siljiydi va shuning bilan birgalikda P-markazdagi tRNK ajraladi. Ammo tRNK molekulasining P-markazdan ajralishi uchun elongatsiya`ning uchinchi omili zarur. Ushbu uchinchi omilning ribosoma bilan uzaro ta`siri GTFaza faolligini beradi. Ribosomaning surilishi natijasida mRNK kodonining navbatdagisi A-markazga tushadi. Translokatsiya jarayoni uchun ikkinchi GTF energiyasi ishlatiladi.

Ribosomalardagi polipeptid zanjirining sintezi to mRNK kodonlarining oxiriga (terminal mRNK kodoniga)yetmagunicha davom etadi. Bu kodon bilan terminatsiya`ning oqsil omili (RF) bog`lanadi.

Terminasiya`ning oqsil omili (RF) faqatgina kerakli kodonni tanib qolmasdan badkim polipeptid zanjirining tRNK molekulasidan ajralishini ham taminlaydi. Polipeptid ajralganidan so`ng deatsillashgan tRNK va mRNK molekulalari ham ajraladi. Ammo mRNK molekulasining ajralishi ikkita ribosomadan tashqarigi oqsilli omil va STF energiyasi zarur.

Oqsil molekulasi sintezlanishi jarayoni ribosomalarning initsiatsiya omillaridan (IF3) biri ishtirokidagi subbirliklarga parchalanishi bilan tugaydi. Ammo mRNK molekulasi ko`p marotaba qayta-qayta oqsil sintezida qatnashishi mumkin.

Elongatsiya va terminatsiya jarayonlarining boshqariluvi hozircha yaxshi o`rganilgan emas. Ammo ribosomalarning peptidil markazda peptid zanjirining sintezi mikromuhitning fizik-kimyoviy sharoitlari xususan Mg2+, Ca2+, Mn2+ va pH (8,3-8,4) alohida o`rin tutadi.

Hujayralardagi berilgan bir vaqt mobaynidagi oqsillar sintezi ma’lum bir fiziologik programmani ham bajaradi. Ushbu jarayon hujayralarda maxsus oqsillar sintezlanayotgan davrda yaqqol ko`zga tashlanadi. Elongatsiya omillari, rRNK miqdori faol matritsalar va tRNK miqdoriga mos ravishda bo`ladi.

Hujayraning fiziologik holati o`zgargan vaqtda yuqoridagi barcha omillarning miqdori kamayishi yoki bi

Bu inson tanasi doimiy mavjud va davriy jadvalni sakson olti elementlar deb topildi. Yigirma besh juda zarur bo'lgan o'n sakkiz bo'lgan hayotni davom ettirish uchun zarur bo'lgan komponentlar, va etti - foydalidir azot va vodorod, uglerod va kislorod kabi kimyoviy Uyali elementlar uning og'irligi taxminan 98% egallaydi. boshqa komponentlar tarkibi juda kichik bo'ladi. Misol uchun, oltingugurt 0.15-0.2% miqdoriga mavjud va yod faqat 0,000001% to'g'ri keladi.Kimyoviy hujayralari yog 'molekulalari, nuklein kislotalar, uglevodlar, oqsillar, karbonat angidrid, kislorod va suv o'z ichiga oladi. Aytdi, jonsiz tabiatdagi barcha bu komponentlar birgalikda, hech bir joyda topish uchun bo'ladi.

Nuklein kislotalar hujayralari kimyoviy tarkibiga kiritilgan, ribonuklein va deoksiribonükleik kislotalarning asos bo'ladi. DNK va RNK - qo'riqchilari genetik (irsiy) ma'lumotlar.

Oqsillar Bundan tashqari, ularning vazifalarini bajarish hissa, hujayralari mavjudligini ta'minlash va. Miqdor oqsillar hujayra quruq vaznining yarmini tashkil qiladi.

Bu yuqori molekulyar moddalar, aminokislotalar tashkil topgan. Tufayli aminokislotalar orasida jismoniy va kimyoviy obligatsiyalar uchun oqsillar hujayra ichidagi yilni tashkil etiladi.asosiy oqsil strukturasi bir filaman sifatida paydo bo'ladi. Keyinchalik (sintez kabi), fibrilin (shnuri) yoki globulin (marjon) o'xshash, keyin uchlamchi strukturaga (spiral kabi) bir o'rta shakllantirish. o'zaro yoki bo'lmagan proteynli molekulalar bilan reaksiyalarning olib, bir necha molekulalarni birlashtirgan bo'lsa to'rtlik shakllanishini sodir bo'ladi. Misol uchun, gemoglobin molekulasi hosil. Bu kelib o'z ichiga olgan temir nonprotein globina (a protein) va darhol komponentidan iborat.

Biologik oqsillarning maqsadga muvofiq ravishda uch toifaga bo'linadi. Fermentlarni birinchi guruhga tegishli. Ular biologik katalizatorlar kimyoviy reaktsiyalar. Ikkinchi guruh nörotransmitterlarını, gormonlar va boshqa "maxsus" oqsillarni o'z ichiga oladi. Uchinchi guruhda tarkibiy molekulalari bo'ladi. Ular yangilash uchun zarur bo'lgan va hujayralari kimyoviy tarkibiga kiritilgan elementlarni tiklash.Pardalar fosfolipidlar (semiz molekulalar) iborat. Yog'lar issiqlik izolyatsiya sifatida, issiqlik saqlash hissa. Sezilarli darajada suv tayyorlash, ularning ahamiyati. Bu yonganda yog'ning bir kilogramm kilogramm va suv yuz gramm olingan, deb topildi. Bundan tashqari, hujayralari kimyoviy tarkibiga kiritilgan bu yog 'qismlariga ajralmas energiya manbaidir.

Energiya ishlab chiqarilgan, shuningdek, uglevodlar, asosan glyukoza va uning polimer - glikogen. Biroq, u diqqatga sazovor glikogenning ko'ra yog 'energiya qiymati olti baravar ko'p ekanini. Shu bilan bir vaqtda o'ttiz barobar kam uchun mushaklar va jigarda uning zaxiralari.

Suv ham hujayralari kimyoviy tarkibiga kiritilgan. Hatto emal (organizmdagi eng qattiq mato) o'n foizi suv o'z ichiga oladi, deb topiladi. suyak hujayralari ichida etmish sakson foizga, uning yigirma foizi H2O hisob eng hujayralari ichida.

Suv, universal erituvchi ma'lum. H2O ishtirokida thermotaxis qildi. Shuningdek, u barcha biokimyoviy uyali reaktsiyalar sodir bo'ladi. Suv ko'p jismoniy xususiyatlarini belgilaydi. Misol uchun, elastiklik, hajmini va boshqa xususiyatlarini sozlash. Bundan tashqari, suv u metabolizm hissa qo'shadi, zaharli mahsulotlar, transport ozuqalarga, kislorod va boshqa narsalarni olib tashlash ham faol ishtirok etadi.

Kislorod bilan ta'minlangan hujayralari energiya ishlab chiqarishni jarayon. Bu kuchli tabiiy Oksidlanish agenti hisoblanadi. end-mahsulot biri uyali nafas olish hisoblanadi uglerod dioksid.

Uyali aloqa tirik organizmlarning tuzilishi elementar birligidan chaqirdi. Barcha tirik mavjudotlar - insonlar, hayvonlar, o'simliklar, zamburug'lar yoki bakteriyalar bo'lsin - asosan hujayrani bor. kimningdir tanasida Bu hujayralar ko'p - hujayralari yuz minglab sut emizuvchilarning va sudralib tanasini tashkil qilish va kishi kam ekan - ko'p bakteriyalar faqat bir hujayradan tashkil topgan. Lekin bu ularning mavjudligi kabi hujayralar soni juda muhim emas.

Bu uzoq tirik hujayralar barcha xususiyatlarga ega, deb ma'lum qilingan: Ular, nafas eb, qayta, yangi sharoitga moslashish, hatto o'lib. Va, tarkibda barcha tirik hujayralar kabi organik va noorganik moddalar hisoblanadi.

Noorganik moddalar, chunki, ancha ko'p noorganik moddalar suv va ham - minerallar. Albatta, "anorganik hujayralar" nomli karta eng katta qismi suv beriladi - uni umumiy Uyali hajmining 40-98% bo'ladi.Hujayra ichida suv ko'p muhim vazifalarni bajaradi: u tez kimyoviy reaktsiyalar boshdan hujayralari egiluvchanligi ta'minlaydi, moddalarning harakati hujayra va ularning ishlab chiqarish bilan qabul qildi. Bundan tashqari, bir qancha suv eruvchan moddalar ham, u kimyoviy reaksiyalarda ishtirok etishi mumkin va suv yaxshi issiqlik o'tkazuvchanligi ega, chunki bu suv, butun tana harorati tartibga solish uchun mas'ul.suv Bundan tashqari, noorganik kameraga modda vaMACROCELLS va mikroelementlarga tomonidan bo'linadigan ko'p minerallar, o'z ichiga oladi.Macroelements tomonidan temir, azot, kaliy, magniy, natriy, oltingugurt, uglerod, fosfor, kaltsiy, va ko'plab boshqa moddalar kiradi.Mikroelementlarni - deb, eng qismi uchun, og'ir metallar, masalan, boron, marganets, brom, mis, molibden, yod, sink kabi.

Shuningdek, oltin, uran, simob, radiy, selen va boshqa, shu jumladan, bor ultramicroelements organizmida.

Barcha noorganik moddalarning o'z hujayralari muhim rol o'ynaydi. Shunday qilib, azot juda ko'p birikmalar ishtirok - oqsil va oqsil bo'lmagan ham, vitaminlar, aminokislotalar, pigmentlar shakllanishini qilmoqda.

Kaltsiy bir raqib kaliy yopishqoq o'simlik hujayralarining xizmat qiladi, deb.

Molibden zamburug'lar, parazitlar qarshi o'simliklar chidamliligini yaxshilaydi hamda oqsil sintezini tezlashtirish.Temir nafas jarayoniga jalb qilingan, u gemoglobin molekulasi bir qismidir.

Mis qon hujayralari, yurak salomatligi va yaxshi ishtaha shakllantirish uchun javobgar bo'ladi.

Bor, ayniqsa o'simliklarda, o'sish jarayonini uchun javobgar bo'ladi.

Kaliy sitoplazmasının kolloid xususiyatlarini, oqsil va normal yurak funktsiyasi shakllanishini ta'minlaydi.

Natriy ham yurak o'ng ritmini beradi.

Oltingugurt ayrim aminokislotalar shakllantirishda ishtirok etadi.

Fosfor bunday nukleotidlarning, ba'zi fermentlar, amp, ATP, ADP sifatida muhim birikmalar katta sonini shakllantirishda ishtirok etadi.

Faqat roli hali butunlay noma'lum ultramicroelements.

Lekin faqat noorganik moddalar hujayralar u to'liq va jonli qilishga qodir bo'lmaydi. Organik nazar, ular ko'ra, ammo, muhim ahamiyatga ega.

Uchun organik moddalar uglevodlar, yog'lar, fermentlarni, pigmentleri, vitaminlar va gormonlar o'z ichiga oladi.

Uglevodlar monosakaridler, disakkaritleri, polisaxaridlar va oligosakaridler bo'linadi. Tashqi mono va polisaxaridlar hujayralari va organizm uchun energiya manbai bo'lgan, lekin suv oligosakkaritlere bilan aralashgan biriktiruvchi to'qimalari yopishdi va salbiy tashqi ta'sirlardan xujayralari himoya.yo'naltirilgan molekulyar qatlamlarini hosil semiz-kabi moddalar - lipidlar to'g'ri yog'lar va lipidlar bo'linadi.

Fermentlar organizmdagi biokimyoviy jarayonlar tezlashtirish katalizatorlar bo'ladi. Bundan tashqari, fermentlarni reaktivlik energiya molekulalar sıkıştırabilmektir uchun iste'mol miqdorini kamaytirish.

Vitaminlar aminokislotalar va uglevodlar oksidlanish tartibga solish uchun muhim, shuningdek, to'g'ri o'sishi va rivojlanishi uchun.

Gormonlar tananing muhim vazifalarni tartibga solish uchun zarur bo'lgan.

"Organik" so'zi kimyo mahsulotida mahsulot va oziq-ovqat haqida gapirganda juda farq qiladi. Organik birikmalar va noorganik birikmalar kimyoviy asosni tashkil qiladi. Organik birikmalar va noorganik moddalar orasidagi asosiy farq, organik birikmalarning doimo uglerodga ega bo'lishidir , ammo noorganik moddalar tarkibida uglerod mavjud emas. Bundan tashqari, deyarli barcha organik birikmalar uglerod-vodorod yoki CH-bog'lamlarni o'z ichiga oladi.

E'tibor bering, uglerod tarkibida tarkibiy organik deb hisoblanishi etarli emas ! Uglerod va vodorodni qidiring.

Organik va noorganik kimyo - kimyo asosiy fanlaridan ikkisidir. Organik kimyogar organik molekulalar va reaktsiyalarni o'rganadi, noorganik kimyo noorganik reaktsiyalarga qaratilgan.

Organik birikmalar yoki molekulalarning misollarTirik organizmlar bilan bog'liq bo'lgan molekulalar organikdir . Bunga nuklein kislotalar, yog'lar, shakar, oqsil, fermentlar va uglevodorod yoqilg'i kiradi. Barcha organik molekulalar tarkibida uglerod mavjud, deyarli barchasi vodorodni o'z ichiga oladi va ko'pchilik kislorod ham mavjud.

Noorganik moddalar tuzlar, metallar, elementlardan tashkil topgan moddalar va uglerodni vodorodga bog'laydigan boshqa birikmalarni o'z ichiga oladi. Ba'zi noorganik molekulalar aslida uglerodni o'z ichiga oladi.stol tuzi yoki natriy xlorid, NaCl

Uglerod-vodorod aloqalari mavjud bo'lmagan bir nechta organik birikmalar mavjud. Ushbu istisnolar misollari quyidagilardir:

Kimyada uchragan organik birikmalar tirik organizmlar tomonidan ishlab chiqarilgan bo'lsa-da, molekulalarning boshqa jarayonlar orqali shakllanishi mumkin.Misol uchun, olimlar Plutonda topilgan organik molekulalar haqida gapirganda, bu dunyoda musofirlar borligini anglatmaydi. Quyosh nurlari noorganik uglerod birikmalaridan organik birikmalar hosil qilish uchun energiya bilan ta'minlaydi.
Adabiyotlar ro'yxati:

1. Zaxarov V.B..Mamatov S.G.,So-n i i V.I., Obshaya biologiya. M., 2002;

2. Ch ye n -sov Yu.S., Obshaya sitologiya, M., 1984; Grin N., Staut U., Teylor D., Biologiya, t. 1—3. M., 1990; M avlonov O., Biologiya (Maʼlumotnoma|, T., 2003.

3. "Molecular Biology Of The Cell”, 2002 г. — o’quv qo’llanma.

4. ”Цитология и генетика” jurnali 1,2,3,

5. Sitologiya. I.Badalxo’jayev, T. Madumarov. Andijon, 2015 y.