Farg’ona davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti kimyo yo’nalishi

Kolligativ xususiyatlarga misol sifatida bug‘ bosimini pasaytirish, muzlash nuqtasi depressiyasi, osmotik bosim va qaynash haroratining ko‘tarilishi kiradi. Masalan, bir chashka suvga bir chimdik tuz qo‘shilsa, suv odatdagidan pastroq haroratda muzlaydi, yuqori haroratda qaynatiladi, bug‘ bosimi past bo‘ladi va osmotik bosimini o‘zgartiradi. Kolligativ xususiyatlar odatda uchuvchan bo‘lmagan eruvchan moddalar uchun hisobga olinsa-da, ta’sir uchuvchan eruvchan moddalarga ham tegishli (garchi hisoblash qiyinroq bo‘lsa ham). Masalan, suvga alkogol (uchuvchan suyuqlik) qo‘shilsa, odatdagidek toza spirtli ichimliklar yoki toza suvda ko‘riladigan muzlash darajasi pasayadi. Shuning uchun alkogolli ichimliklar uydagi muzlatgichda muzlashmaydi.

• Kolligativ xususiyatlarga misol sifatida bug‘ bosimini pasaytirish, muzlash nuqtasi depressiyasi, osmotik bosim va qaynash haroratining ko‘tarilishi kiradi. Masalan, bir chashka suvga bir chimdik tuz qo‘shilsa, suv odatdagidan pastroq haroratda muzlaydi, yuqori haroratda qaynatiladi, bug‘ bosimi past bo‘ladi va osmotik bosimini o‘zgartiradi. Kolligativ xususiyatlar odatda uchuvchan bo‘lmagan eruvchan moddalar uchun hisobga olinsa-da, ta’sir uchuvchan eruvchan moddalarga ham tegishli (garchi hisoblash qiyinroq bo‘lsa ham). Masalan, suvga alkogol (uchuvchan suyuqlik) qo‘shilsa, odatdagidek toza spirtli ichimliklar yoki toza suvda ko‘riladigan muzlash darajasi pasayadi. Shuning uchun alkogolli ichimliklar uydagi muzlatgichda muzlashmaydi.

Ma’lumki, har qanday suyuqlik ustidagi bosim deyilganda uning to‘yingan bug‘ bosimi tushuniladi. Suyuqlikning to‘yingan bug‘ bosimi berilgan haroratda o‘zgarmas kattalikdir. Harorat ko‘tarilishi bilan har qanday moddaning to‘yingan bug‘ bosimi ortadi. Bunga sabab, avvalo, harorat ko‘tarilishi bilan molekulalar harakatining o‘rtacha kinetik energiyasi ortishi va natijada suyuqlik molekulalarining o‘zaro tortishish kuchini yengib suyuqlikdan ajraladigan va bug‘ga o‘tadigan molekulalar sonining ko‘payishidir.

• Ma’lumki, har qanday suyuqlik ustidagi bosim deyilganda uning to‘yingan bug‘ bosimi tushuniladi. Suyuqlikning to‘yingan bug‘ bosimi berilgan haroratda o‘zgarmas kattalikdir. Harorat ko‘tarilishi bilan har qanday moddaning to‘yingan bug‘ bosimi ortadi. Bunga sabab, avvalo, harorat ko‘tarilishi bilan molekulalar harakatining o‘rtacha kinetik energiyasi ortishi va natijada suyuqlik molekulalarining o‘zaro tortishish kuchini yengib suyuqlikdan ajraladigan va bug‘ga o‘tadigan molekulalar sonining ko‘payishidir.
• Ikkinchidan bug‘lanish endotermik jarayon, ya’ni issiqlik yutilishi bilan boradi. Shu sababli harorat ko‘tarilganda to‘yingan bu bosim ortadi.
• Bu fikrlar, asosan, sof erituvchilar uchun to‘g‘ri keladi. Eritma ustidagi bug‘ bosimi esa harorat bilan bir qatorda shu eritmadagi erigan moddaning miqdoriga ham bog‘liq bo‘ladi. Erituvchining eritma ustidagi to‘yingan bug‘ bosimi toza erituvchining ustidagi bug‘ bosimidan doimo kichik bo‘ladi. Eritmaning konsentratsiyasi qancha yuqori bo‘lsa, uning ustidagi bug‘ bosimi shuncha kichik bo‘ladi.