Farg’оna davlat universiteti harbiy ta’lim fakulteti o`t ochish tayyorgarligi fanidan konspekt

Initsiruyushiy (Birlamchi, Qo‘zgatuvchi) portlovchi moddalar. Initsiruyushie (birlamchi qo‘zgatuvchi) portlovchi moddalar tashqi ta’sirlarga juda sezuvchan (sanchish, urish, olov uchquni v.b) bo‘ladi. Ular asosan brizant portlovchi moddalarini va uncha sezuvchan bo‘lmagan portlovchi moddalar o‘q otar qurollarda porox zaryadlarni qo‘zg‘atish uchun xizmat qiladi. Initsiruyushiy (birlamchi qo‘zgatuvchi) porotlovchi moddalari xajmi va bosimidan kelib chiqib yonishi va detonatsiya qilish mumkin. Qo‘zgatuvchi porotlovchi moddalar tarkibiga quyidagi ximik moddalar kirishi mumkin ular rtut, qo‘rg‘oshin stifnat, qo‘rg‘oshin azid va boshqalar. Kapsyul uchun 0,02-0,03 g va portlatgichlarning yondiruchi kapsyullari uchun esa 0,1 – 0,2 g, kapsyul detanator uchun portlovchi 0,2 – 0,4g da etarlidir.
Brizant (Parchalovchi) portlovchi moddalar har xil turdagi snaryadlar o‘q dorilar xamda detanatorlarni tayyorlashga xizmat qiladi. Ular asosan detonatsiya vazifasini bajariadi. Initsirli portlovchi moddalardan farqli o‘laroq ular gramlarda emas balki kilogrammlab qo‘llaniladi. Ushbu portlovchi modda portlaganda asosan uruvchi to‘lqini xosil qiladi va ushbu ta’sir doirasida bosim va temperaturaning sakrashi va ko‘tarilishi olib keladi.
1 kg brizant portlovchi moddadan 4200 (trotil) dan 5400 kDj (geksogen) issiqlik ishlab chiqiladi, 1 l hisoblaganda esa 1000 l gazsimon modda paydo bo‘ladi. Brizant portlovchi moddalarning parchalash zaryadalari snaryadlarning korpuslarni tanalarini, shu bilan bir qatorda kumulyativ snaryadlarning metall quviriga ta’sir o‘tkazib bosim xosil qiladi.
Brizan portlovchi moddalrar tarkibiga asosan quyidagi ximik moddalar kiradi: trotil, geksogen va tetril.
Metatelniy (Uloqtinruvchi) poroxlar. 500 yillar davomida asosan poroxlarning tutunli qora porox ishlatilgan. O‘tgan asrning 80 yillariga kelib tutunsiz poroxlar o‘ylab topilgan. Tutnli poroxlarning 75% silitra kaliy kislorod, 15% ko‘mir va 10% sera(oltin gugurt) tashkil qiladi. Tutunli poroxlarning rangi asosan to‘q ko‘k yoki qora, kulrang qora yoki metalik bo‘ladi.
Tutunsiz porox jangovar zaryadning asosiy qismi xisoblanadi, ularning asosini nitrat sellyuliozi (paxta tolasi yoki g‘o‘zasidan) azot kislotasi va sera kislotasi tashkil qiladi. SHu bilan birga uning tarkibiga stabilizatorlar, flegmatizatorlar va olov so‘ndiruvchi qo‘shimcha moddalar kiradi. 1kg tutunsiz porox 700 dan 1000l gacha gazlarni xosil qiladi.