Farg'ona Davlat Universiteti
Fizika-matematika fakulteti
Matematika yo'nalishi
1-kurs 20.04-guruh talabasi
Usminaliyev Diyorbekning
O'zbekiston tarixi fanidan "Imom Al-Buxorining “ Al-Jome
as-Saxix’’ asari-Islom dinining asosiy tarixiy manbasi
sifatida" mavzusida tayyorlagan mustaqil ishi.
Reja:
1. Imom al-Buxoriyning hayoti va ijodi.
2.Al-Buxoriy asarlarida tarbiyaviy masalalar.
3.Uning “Jome as-Saxix “ asari haqida.
Imom al- Buxoriy
Buxoriyning to’liq ismi Abu Abdulloh Muhammad Ismoil ibn Ibrohim ibn al-
Mug’ira ibn Bazdahbah al-Juafiy al-Buxoriydir.U Buxoroda Ismoil ismli katta
olim oilasida hijriy hisobda 194 yil shavol oyining 13- kuni 810-yilda tug’ilgan
,yoshligidanoq o’zining o’tkir zehnli va kuchli iqtidorini namoish qilgan . Buxoriy
go’dakligidayoq otasi dunyodan o’tdi va onasini qo’lida qoldi. Maktabda
dastlabki savodini chiqargancha arab tili va hadis kitoblarni o’qishga ularni yod
olishga rag’bat bildirdi. O’n sakkiz yoshga kirganda u bir qator yirik ilmiy asarlar
mualifi edi.”Hoshid ibn Ismoil ismli bir hamdars olimning guvohlik berishicha
,Imom buxoriy bir nech sheriklari bilan Barsa shaxrining yirik ulamolaridan
biriga borib saboq olar ekan . Hammalari eshitgan hadis va rivoyatlarni
ustozining og’zidan chiqishi bilan batartib yozib olishga shoshilar ekanlar .Imom
Buxoriy esa qog’oz qalamsiz dars tinglab yuraverar ekan .
Bir kuni talabalar “O’n olti kun olgan darsimizni Buxoriydan bir so’rab
ko’raylikchi esida bormikin ?” deyishibdi imtixon qilishibdi . Buxoriy o’n oltita
darsini birorta qolmay yoddan o’qib berigandan keyin, uning xotira va
qobilyatiga lol qolib, ayni chog’da ,o’zlarining yozib olgan darslaridagi
kamchiliklarini ham tuzatib olishibdi|.Hadislarning mavzu qamrovi nihoyatda
keng ekan .Ular Muhammad payg’ambarimizning hayoti va faoliyati bilan
bog’liq hadislar talqini, o’zaro insoniy munosabatlar , halolik , poklik, adolat,
insof, diyonat, hasad, xiyonat,rostgo’ylik yolg’onchilik va boshqa insoniy
fazilatlar va nuqsonlar ustida baxs yritiladi .Muhimi ,ularda yuksak insoniy
fazilatlar ulug’langan ,kishilarda shundy xislatlarning bo’lishi maqullanadi va
targ’ib qilinadi .
Bir kuni talabalar “O’n olti kun olgan darsimizni Buxoriydan bir so’rab
ko’raylikchi esida bormikin ?” deyishibdi imtixon qilishibdi . Buxoriy o’n oltita
darsini birorta qolmay yoddan o’qib berigandan keyin, uning xotira va
qobilyatiga lol qolib, ayni chog’da ,o’zlarining yozib olgan darslaridagi
kamchiliklarini ham tuzatib olishibdi|.Hadislarning mavzu qamrovi nihoyatda
keng ekan .Ular Muhammad payg’ambarimizning hayoti va faoliyati bilan
bog’liq hadislar talqini, o’zaro insoniy munosabatlar , halolik , poklik, adolat,
insof, diyonat, hasad, xiyonat,rostgo’ylik yolg’onchilik va boshqa insoniy
fazilatlar va nuqsonlar ustida baxs yritiladi .Muhimi ,ularda yuksak insoniy
fazilatlar ulug’langan ,kishilarda shundy xislatlarning bo’lishi maqullanadi va
targ’ib qilinadi .
:I
Ilm olish maqsadida al-Buxoriyjuda ko’plab olimlardan ta’lim oladi.
Nishopurlik al-Hakimning yozishicha , ustozlarning soni 90 ta atrofida bo’lib
ular :Muhammad ibn Yusuf al-G’arobiy ,Ubaydulla ibn Musa al-Abasiy ,Abu
Bakr Abdulla ibn az-Zubayr al-Hamiydiy ibn Rohaviyh nomi bilan mashxur
bo’lgan Imom Is’hoq ibn Ibrohim , Imom Ahmad ibn Hanbal ,Ali ibn al- Madaniy
va boshqalardir.
Ilm olish maqsadida al-Buxoriyjuda ko’plab olimlardan ta’lim oladi. Nishopurlik
al-Hakimning yozishicha , ustozlarning soni 90 ta atrofida bo’lib ular
:Muhammad ibn Yusuf al-G’arobiy ,Ubaydulla ibn Musa al-Abasiy ,Abu Bakr
Abdulla ibn az-Zubayr al-Hamiydiy ibn Rohaviyh nomi bilan mashxur bo’lgan
Imom Is’hoq ibn Ibrohim , Imom Ahmad ibn Hanbal ,Ali ibn al- Madaniy va
boshqalardir.
Imom al-Buxoriy nafaqat yirik olim ,balki o’zining go’zal hulq atvori
,muruvatliligi ,hammatliligi va beqiyos sahovatliligibilan boshqalardan
tamomila aralib turgan. U zehni o’tkirligi va yodlash qobilyatining kuchliligi
bilan ham xalq orasida g’oyat shuhrat qozongan . Manbalarda al-Buxoriyning
600 mingga yaqin hadisni yod bilganligi keltirilgan.
Buxoro amiri Xolid ibn Ahmad az-Zuhaliy bilan al—Buxoriyning aloqasi buzilib
qoladi. Bunga sabab , amir olimdan huzuriga kelib “AL-joma As-Saxix’’,”At-
tarix’’ kitoblarini o’qib berishni talab qiladi. Lekin al-Buxoriy “Men ilmni xor
qilib , uni hokimlar eshigi oldiga olib bormayman, kimga ilm kerak bo’lsa ,o’zi
izlasin .Lekin Allox oxirat kuni ilmni yashirmay uni toliblarga sarf qilgani uchun
meni kechiradi”,degan javobni aytadi.Amirga javob yoqmay,fitnachi,bo’xtonkor
shaxslarning gapiga kirib al-Buxoriyga shaxarni tark etishni buyuradi. Shundan
keyin al-Buxoriy Samarqandga qarab yo’l oladi va birmuncha muddat Xartang
qishlog’ida o’z shogirtlari va qarindosh-urug’larinikida yashagandan keyin og’ir
kasalga chalinib ,hijriy 256yil 60 yoshida vafot etadi va shu yerda dafn qilinadi.
Buxoro amiri Xolid ibn Ahmad az-Zuhaliy bilan al—Buxoriyning aloqasi buzilib
qoladi. Bunga sabab , amir olimdan huzuriga kelib “AL-joma As-Saxix’’,”At-
tarix’’ kitoblarini o’qib berishni talab qiladi. Lekin al-Buxoriy “Men ilmni xor
qilib , uni hokimlar eshigi oldiga olib bormayman, kimga ilm kerak bo’lsa ,o’zi
izlasin .Lekin Allox oxirat kuni ilmni yashirmay uni toliblarga sarf qilgani uchun
meni kechiradi”,degan javobni aytadi.Amirga javob yoqmay,fitnachi,bo’xtonkor
shaxslarning gapiga kirib al-Buxoriyga shaxarni tark etishni buyuradi. Shundan
keyin al-Buxoriy Samarqandga qarab yo’l oladi va birmuncha muddat Xartang
qishlog’ida o’z shogirtlari va qarindosh-urug’larinikida yashagandan keyin og’ir
kasalga chalinib ,hijriy 256yil 60 yoshida vafot etadi va shu yerda dafn qilinadi.
“Al-jome as-sahih”
Buyuk allomaning eng muhim asari, shubhasis,”Al-jome as-sahih” dir .Bu asar
“Sahiyh al-Buxoriy” nomi bilan ham mashxur .Uning g’oyat ahamiyatli tomoni
shundaki, Imom al-Buxoriygacga o’tgan muhaddislar o’z to’plamlariga eshitgan
barcha hadislarini tanlab o’tirmay qatorasiga kiritaverganlar. Imom al-Buxoriy
esa turli rivoyatlardan eshitgan hadislarni tabaqalarga bo’lib,ularning
ishonchlilarini ajratib , alohida kitob yaratadi.
Alloma ibn Salohning takidlashicha ,al-Buxoriyning bu asariga kiritilgan
ishonchli hadislarning soni takrorlanadiganlari bilan birga 7275 ta bo’lib
,takrorlanmedigon holda esa 4000 hadisdan iborat.I
Bu sharafli ishni birinchi bo’lib al-Buxoriy boshlab bergan bo;lib, keyin qator
olimlar unga taqlid qilib , shu zaylda hadislar to’plamini yaratgan .Imom al—
Buxoriyning ushbbu yirik asari yozilganiganiga taxminan 1200 yil bo’ldi ,o’sha
davrdan boshlab toki shu vaqtgacha u islam talimotida Qu’rondan keyingi
ikkinchi o’rinda turadigan manba sifatida yuqori baxolanib kelinmoqda .Imom
al-Buxoriy ning ushbu asarining ko’plab nusxalari turli shaxarlarda tarqalgan.
Hatto bazi hatotlar uchun o’rta asrlarda bu asar nusxalarini ko’ chirish tirikchilik
manbai ham bo’lgan .Jumladan ,taniqli adib va tarixchi an-Nuvayriy al-
Buxoriyning ushbu asaridan 8 nusxa ko’chirib , har birini 1000dirxamdan sotgan
. 1325 yilda ko’chirilgan sakkiz jilddan ibrat go’zal bir nusxasi hozir Istanbulda
saqlanmoqda.”Al- Jome as-sahih’’ga ko’pdan ko’p sharxlar bitilgan bo’lib
muhim bir manba sifatida u qayta –qayta nashr ham qilingan.
Bu sharafli ishni birinchi bo’lib al-Buxoriy boshlab bergan bo;lib, keyin qator
olimlar unga taqlid qilib , shu zaylda hadislar to’plamini yaratgan .Imom al—
Buxoriyning ushbbu yirik asari yozilganiganiga taxminan 1200 yil bo’ldi ,o’sha
davrdan boshlab toki shu vaqtgacha u islam talimotida Qu’rondan keyingi
ikkinchi o’rinda turadigan manba sifatida yuqori baxolanib kelinmoqda .Imom
al-Buxoriy ning ushbu asarining ko’plab nusxalari turli shaxarlarda tarqalgan.
Hatto bazi hatotlar uchun o’rta asrlarda bu asar nusxalarini ko’ chirish tirikchilik
manbai ham bo’lgan .Jumladan ,taniqli adib va tarixchi an-Nuvayriy al-
Buxoriyning ushbu asaridan 8 nusxa ko’chirib , har birini 1000dirxamdan sotgan
. 1325 yilda ko’chirilgan sakkiz jilddan ibrat go’zal bir nusxasi hozir Istanbulda
saqlanmoqda.”Al- Jome as-sahih’’ga ko’pdan ko’p sharxlar bitilgan bo’lib
muhim bir manba sifatida u qayta –qayta nashr ham qilingan.
1974 yilda O’rta Osiyo va on Qozog’iston musulmonlari Diniy boshqarmasi
tashabussi bilan jumhuriyatimida butun islom dunyosi vakillari ishtirokida
allomaning 1200 yillik yubileyi nishonlangan edi.Uninng shox asarlari
xisoblangan “Al- Jome as-sahih’’ va “Al- adab al-mufrad’’kitoblari Toshkentda
qaytadan nashr qilinishi al-Buxoriy merosini o’rganishda katta ahamiyatga ega
bo’ldi.Toshkentdagi diniy oliy ma’xadning Imom al-Buxoriy nomi bilan atalishi
bundan o’n ikki asr muqaddam ilm-fan yo’lida beqiyos katta xizmat qilgan
buyuk olimga chuqur hurmat –etiborning ramzidir . Allomaning Xartang
qishlog’ida joylashgan salobatli maqbari eng obod va ko’rkam qadamjolardan
biri sifatida ardoqlanib , Islom ahli va barcha mehmonlar uchun tabarruk
ziyoratgoh sifatida mashxurdir.
1974 yilda O’rta Osiyo va on Qozog’iston musulmonlari Diniy boshqarmasi
tashabussi bilan jumhuriyatimida butun islom dunyosi vakillari ishtirokida
allomaning 1200 yillik yubileyi nishonlangan edi.Uninng shox asarlari
xisoblangan “Al- Jome as-sahih’’ va “Al- adab al-mufrad’’kitoblari Toshkentda
qaytadan nashr qilinishi al-Buxoriy merosini o’rganishda katta ahamiyatga ega
bo’ldi.Toshkentdagi diniy oliy ma’xadning Imom al-Buxoriy nomi bilan atalishi
bundan o’n ikki asr muqaddam ilm-fan yo’lida beqiyos katta xizmat qilgan
buyuk olimga chuqur hurmat –etiborning ramzidir . Allomaning Xartang
qishlog’ida joylashgan salobatli maqbari eng obod va ko’rkam qadamjolardan
biri sifatida ardoqlanib , Islom ahli va barcha mehmonlar uchun tabarruk
ziyoratgoh sifatida mashxurdir.
1998-yilda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoni bilan buyuk
hadisshunos allomaning 1225 yillik tavallud kuni keng jamoatchilik tomonidan
katta hurmat va ehtirom ila nishonlanib ,uning maqbarasi qayta qurildi.
1998-yilda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoni bilan buyuk
hadisshunos allomaning 1225 yillik tavallud kuni keng jamoatchilik tomonidan
katta hurmat va ehtirom ila nishonlanib ,uning maqbarasi qayta qurildi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
“Manaviyat yuldulari” (Abdulla Qodiriy nomidagi Xalq Merosi
nashriyoti. Toshkent 1999)kitobidan olindi.
Sytlar: ziyouz.com Al- Buxoriy
Imom Al- Buxoriy wikipediya.uz.
Tayyorladi: 20.04-guruh talabasi D.Usmonaliyev
Tekshirdi: O'zekiston tarixi fani o’qtuvchisi: M.Sodiqova.
Do'stlaringiz bilan baham: |