Farg’ona-2019 umumiy pedagogika o’quv-uslubiy majmua

ZARDUSHTIYLIK AXLOQINING ASOSIY UCHLIGI
inson
EZGU FIKR, EZGU KALOM, EZGUAMAL
Eng qadimgi turkiy tilda yaratilgan va turk-runiy yozuvida bitilgan Urxun-Enisey bitiklari xam VI-VIII asrlarda yozib qoldirilgan bo‘lib, ular ta’lim-tarbiyaga oid qimmatli ma’lumotlar beradi.
Garchi Urxun-Enisey yozma yodgorliklari bevosita ta’lim-tarbiya masalalariga bag‘ishlanmagan bo‘lsa xam, ulardan o‘sha davr axloqiy talablar yuzasidan ma’lum bir ma’lumot olish mumkin. Xususan, xoqonlar va alplarning jangovor faoliyati, turmush tarzi, vatanparvarlik, birdamlik, ittifoq bo‘lib yashashga intilishi, mardlik, jasorat, samimiylik, insonparvarlik, ezgulik kabi insoniy xislatlari jamiyat xar bir a’zosining axloqiy qiyofasini belgilovchi muxim fazilatlar sifatida ma’rifiy qadriyatlarimiz tarixida muxim axamiyatga ega.
Ma’lumki, VI asr o‘rtalariga kelib Oltoy, Ettisuv va Markaziy Osiyo turk qabilalaridan turk xoqonligi tashkil topdi. Bu xoqonlik garbdan Vizantiya, janubdan Eron va Hindiston, sharqdan Xitoy bilan chegaradosh bo‘lgan. Turk xoqonligi Turkyut davlati deb xam atalgan. )£okonlik 603 yilda SHarqiy va G‘arbiy xoqonlikka ajralgan. 745-yilga kelib esa Turk xoqonligi tugallanadi. Turk xoqonligi asosan 3 kishi: Bilga xoqon (Mog‘ilyon), Kul tegin, Tunyuquqlar qo‘lida markazlashgan edi. Bilga xoqon (Mog‘ilyon) xoqon, Kul tegin - sarkarda, Tunyuquq esa - vaziri dono bo‘ladi.
Bitig toshlarda turk xoqonlarining yurishlari, bu yurishlarda ko‘rsatgan jasoratlari, ularning bilimli, mard, xalqparvar alp yigitlar ekanligi bayon etiladi. uz vatani mustaqilligi uchun kurash, xalqni asoratdan olib chiqish, ularning birdamligini ta’minlash xoqonlar Bo‘min, Istami, Eltarish, Eltarishning o‘g‘illari - Bilga xoqon va lashkarboshi Kul tegin, ma’naviy otalari Tunyuquqlarning zimmasiga tushgani xikoya qilinadi.
Xulosa qilib aytganda, eng qadimgi ma’rifiy yodgorliklarda insonda eng qadrlanadigan xislat — jasurlik, mardlik, adolat, sadoqat, insoniylik, xushmuomalalik bo‘lgan. Bu xislatlar o‘z-o‘zidan shakllanmagan. Tabiat va jamiyatdagi o‘zgarishlar, ibtidoiy urug‘chilik qabilachilik turmush tarzi buni taqozo etgan. Ikki katta kuch - yaxshilik va yomonlik o‘rtasidagi ayovsiz kurash insondagi bu xislatlarning bevosita shakllanishiga turtki bo‘lgan.