Фарғона политехника институти

3 БОБ. ПОЛИМЕР КОМПОЗИТ МАТЕРИАЛЛАРНИ ПАРМАЛАШ 
ЖАРАЁНЛАРИНИ БАРҚАРОРЛАШТИРИШНИНГ ТЕХНОЛОГИК 
ИМКОНИЯТЛАРИ 
Ўтказилган 
тадқиқотлар 
пармалаш 
жараѐнини 
барқарорлаштириш, 
жараѐнларнининг тавсифини ошириш, унуморлик ва ишлов бериш сифатини 
оширишкаби қўйилган мақсадларни амалга ошириш учун технологик ускуналар 
яратиш имконини берди. 
3.1 Ишлов берилган тешиклар сифатига кўра ПКМ ларни пармалаш 
жараѐни ва параметрлари 
ПКМларни кесиб ишлов бериш юзалари сифатига қўйилган асосий талаб 
аввал кўрсатилганидек, ўзига хос бракнинг мавжуд эмаслиги. Шу сабабли 
'В
ск
тешик атрофидаги сирт найларининг қиймати сифат даражасини 
тавсифловчи ишончли параметр бўлиб ҳисобланади. 
ПКМни пармалашда сирт сифатини тешикнинг парма чиқишидаги ҳолатига 
қараб аниқлаганлар. Парма геометрик параметрлари нотўғри танланган (1 бобда 
ПКМга ишлов бериш учун парманинг тавсия этилган параметрлари келтирилган: 
юқори бурчак 2 φ, орқа ўқ ва олд убурчаклар) ва орқа сирт бўйлаб (h
3
>0,2 мм) 
парманинг кўп ейилиб кетиши билан иш олиб борилган вазиятларда тешикнинг 
сифати қониқарсиз бўлади. Перпендикуляр арматураланган толалар йўналиши 
бўйлаб пармалашда парманинг киришида ПКМнинг титилиб кетиш ҳодисаси рўй 
бериши мумкин. Парманинг чиқишида қатламланиш ва синган жойлар ҳосил 
бўлади. 
ПКМ тўлдиргичнинг қатламларини ишончли қайта кесишни таъминловчи 
парманинг мақбул геометрияси билан ишлаганда (юқори ўзгарувчан бурчак 
2cp^const, бурчаклар ҳам тавсия этилган, ейилиб h
3
<0,2 мм) тешик сифати кесиш 
усулига боғлиқ бўлади.Олинган натижалар асосида киришда ўтишни 0,03 дан 0,12 
мм/айл.гача, ўзгартирилганда, ўтишнинг кичик қийматларида (0,02-0,04 мм/айл) 
амалий жиҳатдан ейилиб кетишлар юз бермайди, бироқ ишлаб чиқаришга оид 
кузатишлар шуни кўрсатадики, парма ишқаланиш ҳисобига қизийди. Негаки, 

---

60 
60 
толали тўлдиргич ва полимерли матрица орасидаги адгезион боғланиш юқори 
эмас, у ҳолда элементли қиринди ва синган жойнинг қириндиси ҳосил бўлади (42 
расм). 
Аъло даражадаги сифатни таъминлаш учун 6,5 мм ли тешикни пармалашда 
мос келувчи ўтиш қийматлари0,04-0,06 мм/айл.ни ташкил этади. 
Ўтишнинг юқори қийматларида парма чиқишида тешик атрофида синган 
жойлар пайдо бўлади, сиртнинг ғадир-будирлиги ортади. Масалан, 0 6,5 мм ли 
тешикни ПРК парма билан n=1000 айл/дақиқа, S=0,12 мм/айл. қиймат билан 
пармалашда КМУ-11э углепластикда тешик атрофида парманинг кириш 
томонидан синган жойлар кузатилмаган (43-расм), парманинг тешикдан 
чиқишида синган жойлар мавжуд бўлган (44-расм). 
Синган жойлар ҳосил бўлишининг олдини олиш учун (44-расм) парманинг 
тешикдан чиқишида мослама ўрнатишга тайѐрлаѐтганда текстолит тагликларни 
ишлатишни тавсия этиш мумкин. Деталга ишлов беришда таглик билан бирга 
пармаланади. Бироқ келтирилган усулда ижобий натижага фақатгина ўткир, 
чархланган асбобдан фойдаланган ҳолдагина эришиш мумкин(яъни. h
3
—»0 
бўлганда). 
Асбоб ейилиб кетишининг ортиши (h
3
>0,2 мм) ПКМ қатламларининг юқори 
даражада титилиб кетишига ва бир вақтнинг ўзида ПКМнинг чангсимон қисмлари 
пайдо бўлишига олиб келади. Яъни тажрибалар ва ишлаб чиқаришга оид 
кузатувлар кўрсатганидек, синган жойлар, биринчи навбатда, парманинг ейилиб 
кетиш даражасига боғлиқ. Олинган тажриба маълумотларига асосан КМУ-11 э 
углепластикка ишлов беришда асбоб чиқишида (В
ск
, мм) тешик атрофида синган 
жойнинг қиймати, четдаги орқа сирт бўйича парманинг ПРК 0 6,5 мм билан 
ейилишига боғлиқлигининг графиги олинган.

---

61 
61