Faollashtirish omili sifatida

www.pedagoglar.uz
22-son 4 –to’plam fevral 2022 
Sahifa: 286 
nusxalarida 862 she‘r mavjud. Bular «Badoe‘ ul-bidoya» tartib berilgandan so`ng ijod 
qilingan she‘rlar bo`lib, ular ham keyinchalik «Xazoyin ul-maoniy»ga kiritilgan. 
Alisher Navoiyning avlodlar oldidagi yana bir buyuk xizmati uning deyarli barcha 
lirik turga mansub yozgan asarlarini o`z bag‘riga olgan «Xazoyin ul-maoniy» 
(«Ma‘nolar xazinasi») yig‘ma devonini tartib berganligi bo`ldi. Bu xayrli ishning 
amalga oshishida murshidi komil Nuriddin Abdurahmon Jomiy va zamon hukmdori 
Sulton Husayn Boyqarolar tashabbuskor bo`ldi. Ulug‘ shoirning «Xazoyin ul-
maoniy» «Debocha»sida bayon etilgan qaydlaridan ayonlashadiki, «Badoe‘ ul-
bidoya» va «Navodir un-niho» devonlari tartib berilgandan so`ng, ijod qilingan 
she‘rlar to`planib qoladi. Ulkan so`z san‘atkori ularning taqdiri haqida o`ylaydi va 
yozadi: «Xotirg‘a kelur erdikim, agar bu avroqqa rabt-u tartib berilmasa, bir havodis 
tundbodi eskach, har safhasin bir yon sovurg‘ay va agar bu gul barglarni zeb-u oyin 
bila bir guldasta bog‘lamasak, bir navoyib nasimi yetkach, har varaqin bir yon 
uchurg‘ay».
2
Biroq bu ishni amalga oshirishda shoir o`zida yetarli quvvat topa 
olmaydi. Ana shunday bir vaqtda Sulton Husayn Boyqaroning Alisher Navoiy 
nomiga o`z she‘rlarini to`plab devon tartib berishi lozimligi haqida «farmoni vojib ul-
iz‘oni» («itoat etishga majbur farmoni» - H.E.) e‘lon qilinadi. Alisher Navoiy ustozi 
Abdurahmon Jomiy bilan maslahatlashadi. Ularga Amir Xusrav Dehlaviyning 
Malikshoh Alp Aislon nomiga bag‘ishlab, besh devonlar silsilasini tuzgani, ular o`z 
zamonasida g‘oyat mashhur bo`lsa-da, keyingi davrda faqatgina nomlari saqlangani 
ma‘lum edi. Ayni an‘anaga ixlosmand Alisher Navoiy «Xazoyin ul-maoniy»ni to`rt 
devon shaklida tuzishni ma‘qul ko`radi. Shunday qilib, shoir o`zbek tilida yozgan 
deyarli barcha she‘rlarini to`rt devonga ajratadi va ularning har birini inson umrining 
muayyan fasliga mos keladigan bir nom bilan ataydi. 
Ulug‘ shoir ijodiy hayotining 7-8 yoshidan 20 yoshigacha bo`lgan qismini umrining 
navbahori - «sig‘ar» (yoshlik) fasli sifatida qayd qiladi va shu muddatda yozilgan 
she‘rlariga «G‘aroyib us-sig‘ar» («yoshlik ajoyibotlari») nomli birinchi devondan 
o`rin beradi. 20-35 yoshlar oralig‘i umrning yozi – «shabob» (yigitlik) ayyomi bo`lib, 
muallif bu davr devonini «Navodir ush-shabob» («Yigitlik nodirliklari») tarzida 

---