Faollashtirish omili sifatida

www.pedagoglar.uz
22-son 4 –to’plam fevral 2022 
Sahifa: 285 
noma‘lum musavvir tomonidan naqshlar bilan bezatilgan edi. Devonga maxsus nom 
berilmaganligi boisidan faksimil (foto) nusxasini 1968-yilda birinchi marta nashrga 
tayyorlagan va chop ettirgan taniqli adabiyotshunos Hamid Sulaymon uni «Ilk 
devon» deb atadi. «Ilk devon»dan 391 g‘azal, 1 mustazod, 1 muxammas va 41 ruboiy 
o`rin olgan bo`lib, ularning barchasi 434 ta she‘rni tashkil etadi. Mazkur asar Alisher 
Navoiy ijodining dastlabki bosqichlarini o`rganish uchun ishonchli manba sifatida 
ahamiyatlidir. 
Alisher Navoiy Sulton Husayn Boyqaro Xuroson taxtini egallagandan so`ng, 
uning taklifi bilan o`zining birinchi rasmiy devoni «Badoe‘ ul-bidoya» («Badiiylik 
ibtidosi»)ni tartib berdi. Mazkur devon XV asr adabiy hayotida juda katta voqea 
bo`ldi. Shoir devoni o`zigacha yashagan ijodkorlar va zamondoshlari devonlaridan 
ancha farq qilar edi. Avvalo, devon tartib berish uchun debochaga o`rin berish 
zarurligi ijodiy tajriba tarzida «Badoe‘ ul-bidoya»dan boshlandi. Shuningdek, shoir 
Sharq devonchiligi qator tamoyillarini isloh qilib, uning mukammallik kasb etishi 
uchun e‘tibor qilinishi zarur bo`lgan jihatlarini amaliyotda ko`rsatdi. Alisher Navoiy 
ushbu devonda debochadan so`ng dastlabki g‘azallarini, keyin esa boshqa janrdagi 
asarlarining radifi yoxud qofiyasidagi oxirgi harfiga tayanib, qat‘iy tartibda, arab 
alifbosi sirasida o`rin berishga e‘tiborni qaratdi. Shuningdek, she‘rlarining mavzulari, 
g‘oyaviy yo`nalishi ham diqqat markazida turdi. Alisher Navoiy har bir harf sirasida 
kelgan g‘azallarning dastlabkilari Alloh hamdi va Muhammad alayhis-salom na‘tiga 
bag‘ishlanishi, shundan so`nggina boshqa mavzudagi g‘azallar tartib bilan 
joylashtirilishi lozimligini mazkur devon debochasida alohida ta‘kidladi. Mazkur 
muqaddimada ulug‘ shoir matlada aytilgan fikrni g‘azalning maqtayiga qadar tadrijiy 
rivojlantirib borish hamda oshiqona she‘rlar tarkibida mav‘iza, pand, hikmatlarga 
doir baytlar kiritilishi shartligini ta‘kidladi. O`zi mazkur tartiblarni barcha 
devonlarida amaliyotda ko`rsatishga muyassar bo`ldi. 
Alisher Navoiy 1483-yilda ikkinchi rasmiy devoni «Navodir un- nihoya» 
(«Behad nodirliklar»)ni tuzdi. Devonning Abdujamil kotib va Sulton Ali Mashhadiy 
tomonidan ko`chirilgan nisbatan to`liq nusxasi mavjud. Devonning nisbatan to`liq 

---