Faollashtirish omili sifatida

www.pedagoglar.uz
22-son 4 –to’plam fevral 2022 
Sahifa: 142 
tarixiy voqealarni bayon etishda hamda ularda ularda berilgan aniq materiallarning 
ko‗pligi jihatidan bizgacha yetib kelgan Qo‗qon va Buxoro xomliklari tarixi bo‗yicha 
yozilgan hamma asarlarni o‗zidan ancha orqada qoldirib ketadi.‖¹ 
Shermuhammad Munis, Muhammad Rizo Ogahiy va Muhammad Yusuf Bayoniylar 
tomonidan yuksak mahorat bilan yozilgan tarixiy asarlar o‗z mazmunini, yuksak 
mahorat bilan keltirilgan ma‗lumotlarning ko‗pligi va rang-barangligi bilan alohida 
o‗rin egallaydi. Va bu uch tarixchi bir-birlarining ishini davom ettirib, Xiva xonligi 
hududida XVII asr ikkinchi yarmidan to XX asrning boshlarigacha bo‗lgan tarixiy 
voqealarni o‗z ichiga oluvchi ―Firdavs ul-iqbol‖, ―Riyoz ud-davla‖, ― Zubdat ut-
tavorix‖, ―Jome ul-voqeoti sultoniy‖, ―Gulshani davlat‖, ―Shohidi iqbol‖, ―Shajarayi 
Xorazmshohiy‖ va ―Xorazm tarixi‖ kabi asarlarini yozib qoldirganlar. XIX asrda va 
XX asr boshlarida Xorazmda yozilgan bu tarixiy asarlar O‗rta Osiyo xalqlari tarixini 
o‗rganishda muhim ahamiyatga ega bo‗lishiga qaramay, tarixchilarimiz va 
sharqshunoslarimiz tomonidan to shu kunga qadar yetarli darajada o‗rganilgan emas. 
Ular hozirgacha qo‗lyozma holida saqlanib kelinmoqda. Ana shunday asarlardan biri 
bu Munis va Ogahiy tomonidan yaratilgan ―Firdavs ul-iqbol‖asaridir. 
―Buyuk mutaffakkirlar meros qoldirgan bebaho ijod namunalarini chuqur o‗rganish, 
ularni millatimiz ma‗naviyatining tarkibiy qismi sifatida targ‗ib qilish istiqboli yorqin 
kelajagimizning mustahkam zaminidir. Zero, barcha tarixiy asar durdonalari fanda 
atroflicha yoritilgan emas. Bebaho ijod namunalarining asl egasi bo‗lmish o‗zbek 
mutaxxasislari emas, balki jahonning turli qismidan turli mutaxxasislar tomonidan 
o‗rganib bo‗lingan tarixiy yodgorliklarimiz juda ko‗p. Ana shunday asarlardan biri bu 
Shermuhammad Munis va Muhammad Rizo Ogahiy ijodiyotining mahsuli bo‗lmish 
―Firdavs ul-iqbol‖ asaridir. Ushbu asar jahonning kuchli mutaxxasislari tomonidan 
tarjima qilininb bo‗lingan holda (ayrim shevarlarga oid kamchiliklarni aytmaganda), 
asarning asl egasi bo‗lmish o‗zbek adabiyotshunoslari va mutaxxasislari tomonidan 
hali hanuz asl tarjimasi va mohiyatiga ega emas. O‗zbek adabiyotshunosligi va 
manbashunosligi ―Firdavs ul-iqbol‖asarining Y.Breygel tomonidan tarjima qilingan 
ingliz tili nusxasidan foydalanib kelishadi‖²

---