Faollashtirish omili sifatida

www.pedagoglar.uz
22-son 4 –to’plam fevral 2022 
Sahifa: 95 
Gap - kishilarning bir-biriga fikr, axborot uzatish uchun ishlatiladigan asosiy birlik, 
fikr ifodalashning eng oddiy va usullik ko‗rinishi. U so‗zlovchi uchun fikr ifodalash 
va axborot uzatish, tinglovchi uchun axborot qabul qilish vositasi.
3
Gapning asosiy funksional belgisi kommunikativlik, ya‘ni fikr ifodalash va bayon 
qilish vazifasidir. Kommunikatsiya jarayoni uchun jamoa zarur. Aniqrog‗i, muayyan 
tilda axborot uzatish va qabul qilish shu tilda so‗zlashish malakasiga ega kishilarni 
taqozo qiladi. Bu esa kommunikatsiya jarayonining ijtimoiy tabiatliligidan dalolat 
beradi. 
Gap boshqa sintaktik birliklardan predikativlik belgisi orqali farqlanadi. Gapni 
kommunikativ birlik sifatida shakllantiruvchi vosita predikativlikdir Masalan: 
Bahor 
keldi 
va 
bahorning
kelishi 
qurilmalarining axborot hajmi bir xil. Birinchisida 
predikativlik bor, ikkinchisida esa yo‗q. 
Gap termini umumlashgan birlik mohiyat sifatida til birligini ham, reallashgan birlik, 
hodisa sifatida nutq birligini ham ifoda etadi.
4
Gap biror voqea- hodisa haqidagi 
xabarni, so‗roqni yoki buyruqni ifodalovchi asosiy sintaktik butunlikdir. Gap so‗z 
birikmasidan kesim va ega yoki faqat kesim bo‗laklarga aloqador grammatik asosga 
egaligi bilan farq qiladi. So‗z birikmasi tushuncha, gap fikr ifodalaydi. Gap 
tarkibidagi so‗zlar ham ma‘no tomondan, ham grammatik tomondan o‗zaro 
bog‗lanadi. Har bir gap biror maqsadni- mazmunini ifodalaydi.Og‗zaki nuqtda ana 
shu mazmunga mos keladigan tugal ohang bo‗ladi.Ohang ayni bir vaqtda gaplarni bir 
–biridan ajratib turadi. Ohang gap uchun eng muhm belgidir. Ayrim so‗z ( 
Kuz. 
Tong
.) yoki so‗z birikmalarini tugallik ohangi bilan aytsak,gap yuzaga keladi va biror 
fikr- maqsad anglashiladi
: Ko‗m-ko‗k dala.G‗arbiy chegaralardan biri.
Gapning kommunikativ kategoriyasi gapning ifoda maqsadiga ko‗ra turlarini ham o‗z 
ichiga oladi. Gaplar kommunikativ maqsadiga ko‗ra nutqiy aloqa turiga asoslanadi. 
Nutqiy jarayonda so‗zlovchi ma‘lum axborotni yoki istak-xohishni tinglovchiga 
bayon qilishni, ma‘lum voqea, hodisa haqida tinglovchidan so‗rashni, suhbatdoshini 
ma‘lum axborotni bayon qilishga yoki ma‘lum harakatni yuzaga chiqarishga da‘vat 
qilishni maqsad qiladi. So‗zlovchi o‗zining maqsadiga 

---