Фанваунингпайдобўлиши Ўзаросўзлашгандафансўзиникўпэшитамиз. Лекинфаннима?

ўртасидаҳаммуносабатбўлади.Бумуносабатни«.
.
.
данташкилтопади»,«.
.
.
нинг
таркибигакиради»ифодасибиланкўрсатишмумкин.Бошқачаайтганда,бутунвабўлак,
турважинсмуносабатиниўзичигаолади.Масалан,дарахтваунингилдизи,танаси,
шохи,барглариўртасидабутунвабўлакмуносабатибўлса,дарахтбиланолма,ўрик,
шафтолиўртасидатурважинсмуносабатимавжуд.
Системанингтўртинчижиҳатиичкитузилишинингпоғонавийлигидир.Яънибутунва
бўлаклик,турважинсликмуносабатинисбийхарактергаэга.Маълумжинсларга
нисбатантур,бўлакларганисбатанбутунбўлганқисмбошқабутунёкитуртаркибига

---

кириббўлакёкижинсбўлишимумкин.Масалан,олмабирнечанавларнинг
умумлашмасисифатиданавларганисбатантур,ҳарқайсинавэсажинсбўлибкелса,
дарахтганисбатанолмажинсролиниўйнайди.
Системанингбешинчижиҳатисубстанционаллигидир.Яънисубстанцияваунибевосита
кузатишдатазоҳирларорқаливоқеланиши,умумийлик–хусусийлик,моҳият–ҳодиса,
имконият–воқеликдиалектикасинингўзиданамоёнэтишидир.
Шундайқилиб,бир-
биринитақозоэтувчииккиваунданортиқунсурларнингўзаро
шартланганмуносабатиданташкилтопганбутунликсистемасаналади.
Тилшуносликфанларсистемасидадеярлибарчафанларбиланузвийалоқада.Бунинг
сабабитилшуносликфанинингўрганишобъектибўлгантилнингмоҳиятибилан
боғлиқдир.
Аввало,тилкишиларўртасидагиэнгмуҳималоқавоситасисифатидаижтимоий
характергаэга.Демак,убошқаижтимоийҳодисаларбиланузвийалоқада.Масалан,тил
эгасибўлганхалқнинттарихи,маданияти,руҳиятивабошқалар.
Бушуникўрсатадики,ўзаромуносабатдабўлганбарчаижтимоийҳодисаларниўрганувчи
ижтимоийфанларҳамўзаромуносабатдадир.Хусусан,тилшуносликфалсафа,тарих,
этнография,социология,психологиясингарифанларбиланузвийалоқада.
Тилфикрнишакллантирувчиваифодаловчивоситадир.Демак,тилшуносликтилнинг
тафаккурбиланалоқасиниўрганарэкан,тафаккурқонуниятлариниўрганувчимантиқва
психологияфанларибилантуташнуқталаргаэгабўлади.
Тилмаълумжамиятнингалоқавоситасисифатидашухалқнингтарихи,этнографияси
биланҳамбевоситаалоқададир.Ўшаалоқатилшуносликнингтарих,этнографиябилан
боғлиқэканиникўрсатади.
Халқмаданийоламинингшундайтармоғиборки,уларучунтил,худдирассомучунранг-
бўёқ,ҳайкалтарошучунлойёкитошсингари,моддийвоситабўлибхизматқилади.Бу
тармоқадабиётдир.Шунингучунадабиётсўзсанъатиҳисобланади.Сўзбирвақтнинг
ўзидаҳамтилшуносликнинг,ҳамадабиётшуносликнингўрганишобъектисаналади.
Уларнингфарқифақатсўзгақандайнуқтаиназарданёндашишгабоғлиқ
Юқоридабаёнқилинганларданмаълумбўлдики,тилшуносликбошқафанларбилан

---

маълуммуносабатдадир.Буэсатилшуносликнингфанларсистемасидагиўрнини
белгилашдабирқадарқийинчиликтуғдиради.
Тилшуносликниуёкибуфанларсинфигакиритишдамазкурфанўрганадиганобъектнинг
табиатиасосқилиболинади.Бужиҳатданунингўрганишобъектиҳамкўпқиррали,
мураккабдир.Биринчидан,тилкишиларнингэнгмуҳималоқавоситаси,билимларини
сақловчивакелажакавлодгаетказувчи,кишилардаэстетикзавқуйғотувчиқудратли
восита.Анашувазифалариниэътиборгаолганда,тилижтимоийҳодисадир.Чункиу
муайянжамиятучунхизматқилади.Агаршужамиятбўлмаса,унингтилигаҳамзарурат
қолмайди.Жамиятдагиҳарбирўзгаришунингтилидаўзизиниқолдиради.Тилниана
шундайижтимоиймоҳиятсифатидаўргаништилшуносликниижтимоийфанлар
таркибигакиритишгаасосбўлади.
Иккинчидан,моҳиятанижтимоийхарактергаэгатилмуайянфизиквафизиологик
жараёнларасосидамоддийлашади.Тилнинганашумоддийлашиштомониниўрганиш