Fanning mohiyati

62. Ilmiy taxmin ( Gipotеza).
Gipoteza (qadimgi yunoncha: ὑπόθεσις - hypothesis — asos, taxmin) — hodisalarning qonuniy (sababli) bogʻlanishi toʻgʻrisidagi taxminan mulohaza, faraz. Gipoteza ilmiy bilishni rivojlantirish uchun asos boʻladi. Gipotezaning mantiqiy jihatdan tahlil qilish (taqqoslash, analiz va sintez, mavhumlashtirish va umumiylashtirish) asosida bevosita bilimga oʻtish, sababiy bogʻlanish asosida qonuniyatlarni ochish kabi bosqichlari bor. Umumiy gipoteza bir guruh hodisalar, jarayonlar xususiyati va sababi toʻgʻrisidagi, xususiy gipoteza alohida, yakka hodisalar, jarayonlar sababi toʻgʻrisidagi taxmindir. Har qanday gipoteza tekshirishni talab qiladi. Natijada uning ehtimolligi ortadi yoki kamayadi, haqiqatligi isbotlanadi yoki rad etiladi. Yangi faktlarni eski nazariyalar bilan izohlash mumkin boʻlmaganda, cheklangan miqdordagi faktlar va kuzatishlarni izohlashda gipotezaga ehtiyoj tugʻiladi. U keyingi bilimlarga, tekshirishlarga yoʻl ochadi, yangi nazariyalar esa yana boshqa gipotezani tugʻdiradi. Gipoteza bilish jarayonining ajralmas qismi sifatida muhim ahamiyatga egadir.
Гипотеза илмий билимлар ривожланишнинг асосий шаклидир. У
муаммолилиги ва эхтимоллиги билан характерланадиган назарий билим. ХаР кандай фараз хам гипотеза булавермайди. Маълум даражада мантикий ва эмпирик асосларга эга реал мумкин булган билимни гипотеза сифатида кабул килиш мумкин. Бунинг учун у бир канча тапабларга жавоб бериши (зарур шароитларга эга булиши) шарт.
Илмий гипотезанииг зарур шароитлари
1. Фанда кабул килинган конунларга мослиги.
2. Узи асосланган ва уни тушунтириш учун узи олга сурган фактик
материал га зид булмаслиги.
3. Формап мантик конунларига зид булмаслиги керак.
4. Ортикча, соф субъектив истаклардан холи, сунъий кУпшмчаларсиз
булиш керак.
5. Тасдикланиш ёки рад килиниш имконияти булиши керак.
Олимнинг тафаккурида тугилган дастлабки фараз интуитив, купинча
тасодифий, кутилмаган хусусиятларга эга булиши мумкин. Мавжуд билимлар умумлашмаси булган гипотеза олимнинг фантазияси, илмий сезгисини кузгатади. Гипотезани исботлаш учун далиллар кидириш мавжуд билимни кенгайтиради ва теранлаштиради, олимни янги гояларни ил гари суриш ва уларни асослашга олиб келади. Илмий тадкикотнинг натижаси, пировард максади хакикий, исботини топган билимга эришишдир.
Гипотеза ривожининг асосий боскичлари
Боскичлари Мазмуни