Fanning mohiyati

Internalizjm va ekstemalizm. Ilmiy bilimning o‘sish yoilari va yo‘nalishlarini qaysi omillar belgilaydi? Fanning rivojlanish mantiqi nima bilan belgilanadi? Bu savollarga javob topish yoiidagi harakatlar ikki tarixiy-metodologik yondashuv - internalizm va ekstemalizm o‘rtasida bahs-munozaralarga sabab boidi. Ingliz fizik va fanshunos olimi J.Bemal (1901-1971) «Fanning ijtimoiy funksiyalari», «Fan va
jamiyat», «Jamiyat tarixida fan» kabi maqolalarini nashr qiladi va ekstemalizmga asos soladi. Bu yo'nalish namoyondalari E.Silzel, R.Merton, A.Krombi, S.Lippi va h.k. fa n taraqqiyoti va ijtimoiyiqtisodiy o'zgarishlar orasida o'zaro bog'liqlik borligini asoslashga harakat qilganlar. Ya ’ni ekstemalizm tamoyiliga ко ‘ra fanning rivojlanishi tashqi determinatsiya bilan tavsiflanadi, ya ’ni tashqi,
ijtimoiy-tarixiy omillar ta ’siri bilan belgilanadi
Internalizm ijtimoiy sharoitlar fanning rivojlanish jarayoniga ta ’sir ко ‘rsatishini, albatta, inkor etmaydi, lekin bu ta ’sirni ahamiyatga molik emas deb hisoblaydi. Eksternalistlar esa, aksincha, fan rivojlanishining ijtimoiy sharoitlariga tayangan holda mazkur rivojlanish sabablarini tushunish mumkin emasligini ta ’kidlaydilar. Ulaming fikricha, fan jamiyat faoliyatining mahsulidir, u ijtimoiy mehnat tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Har qanday ijtimoiy mehnat kabi, ilmiy faoliyat ham jamiyat ehtiyojlarini qondirishga qaratiladi. Fan o‘z rivojlanishining
alohida qonuniyatlariga ega ekanligini eksternalistlar tan oladilar. Ammo uning rivojlanish jarayonini harakatlantiruvchi kuchlar - bu ijtimoiy ehtiyojlardir. Olimlami turli-tuman muammolar qiziqtirishi mumkin, lekin har bir tarixiy davrda fan rivojlanishining umumiy yo‘nalishi oxir-oqibatda jamiyat ehtiyojlari bilan bog'liq vazifalarni yechishga qaratilgan. Ijtimoiy ehtiyojlar fanni o‘z imkoniyatlari chegarasidan chetga chiqishga majbur eta olmaydi. Ijtimoiy buyurtma fan faqat u tabiat qonunlariga zid bo‘Imagan va ilmiy bilim rivojlanishining ichki mexanizmlari uni mazkur buyurtmani bajarish uchun zaruriy holatga
olib kelgan taqdirdagina bajarishi mumkin.