Fanning maqsad va vazifalari Kimyo fanining paydo bo'lish tarixi. Modda va materiya tushinchalari

Oksidlar asosan 3 xil yo`l bilan olinadi:

1. 
   Oddiy moddaning kislorod bilan birikishi:
   

S + O₂ = SO₂ 4K + O₂ = 2K₂O

2. 
   Murakkab moddalarni yondirish:
   

CH₄ + 2O₂ = CO₂ + 2H₂O.

3. 
   Kislorodli birikmalar–karbonatlar, nitratlar, gidroksidlarning gizdirilganda parchalanishi:
   

CaSO₃ = CaO + SO₂

2Cu(NO₃)₂ = 2CuO + 4NO₂ + O₂

2Fe(OH)₃ =Fe₂O₃ + 3H₂O

Suv ta`siridan kislota, ishqor ta`siridai tuz hosil qiladigan oksidlar kislotali oksidlar deb aytiladi. Bunday oksidlar kislotalar bilan reaktsiyaga kirishmaydi.

3 Asoslar.   Asoslar metallar va gidroksil guruhidan tashkil topgan murakkab moddalardir. Ularning umumiy formulasi  Me(ON)_n . Me metal atomi, n- metallning valentligi.

          Elektrolit sifatida asoslarning dissosilanishida metall kationi va gidroksil anioni hosil bo`ladi.

         Bunday moddalar eritmasida lakmus indikatori ko`k rangga, fenolftalein indikatori qizil pushti rangga kiradi. Ishqorlar eritmalari  to`qimalarni emirish xossasiga ega. Agar asos ko`p kislotali bo`lsa  dissotsilanish bosqichli boradi. Asoslarning kislotaligi ulardagi gidroksid guruhlar soniga teng.

KOH    =    K⁺ + OH^-                   NaOH    =  Na⁺ +      OH^-

Ca(OH)₂ = Ca²⁺ + 2OH^-               Mg(OH)₂ =  MgOH⁺ +OH^-

Al(OH)₃ = Al(OH)₂⁺ +OH^-         MgOH⁺   =  Mg²⁺  +   OH^-

Al(OH)₂⁺ = AlOH²⁺   + OH^-

AlOH²⁺ =  Al³⁺          +  OH^-

    Suvda eriydigan asoslar ishqorlar deyilib, ularga LiOH, NaOH, KOH, RbOH, , CsOH, Ca(OH)₂, Sr(OH)₂, Ba(OH)₂ kiradi. Ular to`liq dissosilanadi. Ishqor so`zi “o`yuvchi” ma`nosini  beradi.

       Suvda erimaydigan asoslar  oz dissosilanuvchi moddalar qatoriga kirib, odatda bunday asoslar bosqichli dissosilanadi. Masalan: Cu(OH)₂, Mn(OH)₂, Fe(OH)₂, Cr(OH)₃,  NH₄OH.

       Nomlanishi. Asoslarni  nomlash ularga asos yoki gidroksid so`zini qo`shish orqali amalga oshiriladi. NaON natriy gidroksidi, natriy asosi, o`yuvchi natriy. Agar biror metallning bir necha gidroksidlari bo`lsa Cr(OH)₂ –xrom (II) gidroksid, Cr(OH)₃- xrom (II) gidroksid (III) gidroksidi va hokazo.

       Olinishi. Faol metallardan bo`lgan ishqoriy va ishqoriy er metallari suvda eritilsa ishqorlarga aylanib vodorodni ajratadi:

2Na+2H₂O = 2NaOH+H₂

Ca+2H₂O = Ca(OH)₂+H₂

Ba+2H₂O = Ba(OH)₂+H₂

Metall oksidlarini suvda erishidan ham asoslar hosil boladi. Faqat I va II  guruh metallarining oksidlarigina suvda oson eriydi (BeO   va   MgO dan tashqari).                                    

             Gidridlar, nitridlar, fosfidlar va sulfidlarning suv bilan ta`sirlashganida ham  asoslar hosil bo`ladi:

CaH₂+2H₂O =Ca(OH)₂+H₂

AlN+3H₂O =Al(OH)₃+NH₃

Ca₃P₂+6H₂O =3Ca(OH)₂+2PH₃

Al₂S₃+6H₂O =2Al(OH)₃+3H₂S

  erimaydigan asoslar olish uchun  metallarning tuzlariga ishqorlar ta`sir ettiriladi:

CuSO₄+2KOH =Cu(OH)₂+K₂SO₄

FeCl₃+3NaOH =Fe(OH)₃+3NaCl

FeSO₄+2KOH =Fe(OH)₂+K₂SO₄

MnSO₄+2NaOH =Mn(OH)₂+Na₂SO₄

Xossalari.Asoslar odatda qattiq moddalardir. Ularning rangi turlicha bo`lib, rang o`zgarishi ba`zan asoslarni birini ikkinchisidan ajratish imkoniyatinin beradi.  Faqat  NN₄ON  ammiakni suvda erishidan hosil bolgan va eritmada mavjud (suyuqlik).

          Asoslar kislotali oksidlar  bilan ta`sirlashib tuz va suv hosil qiladi. Bunday tuzlar kislotali oksidlarning tuzlariga kiradi:

2Cr(OH)₃+3SO₃  =Cr₂(SO₄)₃+3H₂O

6NH₄OH+P₂O₅  = 2(NH₄)₃PO₄ +3H₂O

Cu(OH)₂+SO₂  =CuSO₃+H₂O

Asoslar qizdirilsa suv  va asosli oksidlarga  parchalanadi:

Fe(OH)₂ =FeO+H₂O

Cu(OH)₂ =CuO+H₂O

Mg(OH)₂ =MgO+H₂O

  Ishqorlarga tuzlar tasir ettirilsa erimaydigan asoslar hosil bo`lishi yuqorida ko`rib chiqildi.

        Amfoter gidroksidlar. Asoslarning alohida guruhini amfoter gidroksidlar tashkil etadi. Ham kislota ham asos xossasini namoyon etuvchi asoslar amfoter gidroksidlar deyiladi. Bunday asoslar qatoriga: Zn(OH)₂, Be(OH)₂, AL(OH)₃, Sn(OH)₂, Pb(OH)₂, Cr(OH)₃, Pb(OH)₄, Sn(OH)₄ va boshqalar kiradi.

Amfoter gidroksidlar kislotalar bilan ham, asoslar bilan ham ta`sir etishi mumkin. Ular kislotalar ta`sirida ham  asoslar ta`sirida ham oson eritmaga o`tadi:

Be(OH)₂+2HCl =BeCl₂+2H2O

Be(OH)₂+2KOH =K₂BeO₂+2H₂O

Be(OH)₂+2KOH =K₂[Be(OH)₄]

Cr(OH)₃+NaOH =NaCrO₂+2H₂O

Cr(OH)₃+3NaOH =Na₃[Cr(OH)₆]

2Cr(OH)₃+3H₂SO₄ =Cr₂(SO₄)₃+3H₂O

Amfoter gidroksidlar amfoter metallarining tuzlariga  ishqorlar ta`sir ettirib olinadi.