27
fit ts
zg b shq turl rning qo‘shilishi v o‘rn -shuvi d yarli s dir bo‘lm ydi.
mm t bi td , yniqs , cho‘l o‘simlik-larid
ggr
tsiyal rni fit ts
zl rd n
rq qilib bo‘lm ydi, Chunki o‘simliklar shu q
r siyr k j yl sh diki, ul rning
o‘z
t ’sirini kuz -tish mumkin bo‘lm ydi; ko‘z ilg‘
ydi. Bund y h ll rd
o‘simliklar y r usti qisml rining o‘z
h
ti his bg
lin di. Ko‘pchilik h ll rd ,
siyr k j yl shg n o‘simliklarning
ildiz sist
ri yaqinl shg n, ch lk -shib
tg n bo‘l di v ul r y
sti qisml ri bil n o‘z
t ’sir etish di. Qumli
cho‘ll rd gi juzg’un (C lligonum), s ks vul(Holoxylon)z rl rd , s lin (Aristida)
o‘sg n j yl rd bu h
tni yaqq l ko‘rish mumkin.
B ’z n, dird b kl ro‘ti (Echinophora sibtorphiana)ning s ret yumsh q
ildizl rig spir l h ld o‘r lg n h
tl ri kuz tilg n. Bund p ych kirk rning
ingichk k msuv ildizl ri b kl ro‘ti ildizid n qism n bo‘ls
, suvni shimib ls
k.
Ek
pik guruhl r
ggr
tsiyal r k lgusid sh kll
dig n fi-
ts
zning b shl ng‘ichi his bl
di. 4-jadval
Bu b sqichl rning b rch si muhitning o‘simliklarg , o‘simliklar-ning es
muhitg t ’siri ggr
tsiya v inv ziya b sqichl rid es o‘simliklarning o‘z
’siri n tij sid s dir bo‘l di. Fit ts
z sh kll -nishining
turli b sqichl ri qism n
fit ts nozd tur v tur individl rining g riz nt l j yl shuvi b sqichl rig m s
di. Chunki h r bir b sqichning o‘tishid fit muhit niqr q, s zil rlir q
sh kll
b shl ydi, d min nt v subd min nt turl r ko‘zg t shl
di v ul r
yd nd m ’lum t rtibd t r q
di. Fit ts
zning sh kll nish b sqichl rid
tupr q mik-r
rg nizml ri b kt riyal r, z mburug‘l r
hamd h yv nl rning
ishti-r ki ham muhim hamiyatg eg . Umum n, fit ts
z bi
ts
zning
rk ziy k mp
nti bo‘lg nligid n, fit ts
z sh kll nishi bil n bir v qtd ham
ts
z, ham bi
ts
zning sh kll nishi yuz b radi. Shund y qilib,
fit ts
zning sh kll nishi jud uz q d
m et dig n mur kk b j
yondir.
Uning s dir bo‘lishi es quyid gi mill r bil n b
sit b g‘liq v ul rning
’sirid o‘t di:
28
1) o‘simliklarning ko‘p yishi v
m yd nd j yl shuv ususiyatl ri;
2) j yning g
gik v m
niy t ri i;
3) j yd gi m
lliy v o‘zg r
nl r fl
rid n k lib o‘rn sh-g n o‘simlik
turl rining t rkibi;
4) ushbu fl
r o‘simliklarining bi
gik ususiyatl ri v ek
-gik
ehtiyojl ri;
5) o‘simlik bil n q pl
yotg n m yd nning ek
gik jih td n o‘zig
sligi;
6) ek
pik t nl nishining k skinligi;
7) o‘simliklarining ek
pg t ’sir
etish usull ri v d
si;
8) h sil bo‘l dig n ikkil mchi bi
n muhit fit muhitning ek -l gik
o‘zig
sligi;
9) bi ts
tik t nl shning k skinligi;
10) h sil bo‘lg n fit muhitg tushib yash b q
dig n v ko‘p ya
dig n
yangi migr ntl rning bo‘lishi;
11) d stl bki migr ntl rning fit muhitg m sl sh
lm sd n n -bud bo‘lishi
hayotch nr q turl r uchun j y bo‘sh tib b rish t zligi;
12) fit ts
z sh kll nishid o‘simliklarg hamr h bo‘lg n z
v
fit mikr
rg nizml r hamd b shq yirikr q h yv nl rning bo‘lishi.
Ushbu
f kt rl r m jmu si ek
pning b rch m yd nl rid bir il d
tekis t ’sir et dig n bo‘ls , m yd nning k tt -kichikligid n q t’iy n
r, uning
rch qisml rid o‘ sh sh fit ts
zl r h sil bo‘l -di.
r ul rd n bitt si
rql
dig n bo‘ls , y tishm
yoki ko‘pr q t ’sir et dig n bo‘ls , h tt yonm -
yon m yd nl rd ham o‘z
f rq qi-l dig n fit ts
zl r sh kll
di.
Fit ts
zni uz q ev lyutsi n t ri iy j
yond
tashkil t pg n, o‘z
ichki
t shqi muhit f kt rl ri bil n uzviy
bo‘lg n o‘simlik turl rining
mu yyan guruhl ri d b tushunm q l zim. yrim liml r fit ts
zni tirik
rg nizmg t ngl shtir di. Bu n to‘g‘ri, lb t-t .
Ul rning bir butunligi butunl y b shq ch t bi tg eg . Fit ts
z tirik
rg nizm em s, u o‘simliklar turl rining m ’lum, o‘zig
s q nu-niyatl r
sid
birg
shib o‘sib tashkil etg n t biiy uyushm sidir.
Yuq rid ko‘rib o‘tilg n f kt rl r m jmu si fit ts
zning k yingi t ri ig
ham t ’sir et di, o‘simliklar
q pl mining riv jl nishi, yangi fit -ts
zl rning
sh kll nishi, b ’z n, h tt yangi turl rning p yd bo‘lishi-ni ham t ’minl ydi.
O‘simliklar q pl mini o‘rg nish, uni o‘zg rtirish, ya shil sh ishl rini o‘tk zishd
ushbu f kt rl rning t ’sirini, lb tt , hi-s bg
lm q l zim.
Ta’lim-tarbiya jarayonida lokal darajada qo‘llaniladigan texnologi-yalardan
biri Venn diagrammasi bo‘lib, uni ishlab chiqqan ingliz olimi Jon Venn nomi
bilan yuritiladi.
Venn diagrammasi o‘rganilayotgan mavzudan o‘rin olgan fakt, tu-shuncha
va jarayonlarni tahlil qilish, sintezlash va taqqoslashni talab eta-di. Ushbu
diagrammadan tabiiy tanlanish va sun’iy tanlash,
tabiiy tanla-nish, yashash uchun
kurash shakllarini tahlil qilish, sintezlash va taq-qoslashda foydalanish mumkin.
Masalan, gulli o‘simliklarning oilalari-ni taqqoslashda foydalaniladigan Venn
diagrammasi quyidagi ko‘rinish-da bo‘lishi tavsiya etiladi:
