Fanni o‘qitishdan maqsad fitots noz yoki o‘simliklar jamoasi, fitots noz

6-rasm. Oq saksovul.
Edifikator tur shu hududda biotopning mikroiqlimini b lgilaydi. Masalan,
O‘zbekistondagi qumli cho‘llarda daraxt ko‘rinishidagi edifi-kator tur oq
saksovuldir.
Datshtlarda chim hosil qiluvchi chalov va b tagalar, o‘rmonlarda esa oddiy
qarag‘ay, qoraqarag‘ay, eman kabi daraxtlar edifikator hisoblanadi. Dominant
turlarga nisbatan ozroq miqdorda uchraydigan, ammo fitotsenozda ma’lum
ahamiyatga ega bo‘lgan turlar subdominant (ikkinchi hukmron) turlar d b ataladi.
Dominant va subdominant turlardan tashqari, jamoa tarkibida kamroq sonda
uchraydigan turlar ham mavjud. Ular kompon ntlar d yiladi.
Antropofitlar – fitosenozdagi tasodifiy turlar. Fitotsenozning turlar tarkibi.
Fitotsenozga kiradigan turlar yig‘indisi flora yoki floristik tar-kib d yiladi. Bu
o‘simliklar jamoasining eng muhim b lgisi bo‘lib, bio-g ots nozning
xususiyatlari va tashqi qiyofasini b lgilaydi. Jamoa tar-kibiga yuksak
o‘simliklardan tashqari, bakt riyalar, suv o‘tlari, zambu-rug‘lar va lishayniklar
ham kiradi. Tuban o‘simliklar tuproqda va uning yuzasida, ba’zi birlari esa epifit

---

19
holda yashashi mumkin. Fitotsenozdagi alohida turlarning har xil holatdagi
individlar yig‘indisi s nopopulasiya
b ataladi. Ularga tuproqda yoki yer yuzasida
hayotchanligini yo‘qot-magan urug‘lar, nihollar va har xil yoshdagi individlar
kiradi. S nopopu-lasiya tarkibiga, ba’zan o‘t o‘simliklarning tinim holatidagi
ikkilamchi yer ostki organlari ildizpoya, piyozbosh, tugunak kabilar ham kiradi.
Shunday qilib, jamoaning turlar tarkibi s nopopulasiyalar yig‘indisidan iborat
bo‘ladi. Turlarning o‘zi esa populasiyalar sist masidan iborat. Ja-moadagi har bir
tur s nopopulasiyasi maydon birligiga to‘g‘ri k ladigan soni va yoshining nisbati
bilan farqlanishi mumkin.
Populasiya tarkibida o‘simlikning har xil yoshdagi davrlari uchra-tilib, bu
to‘rning jamoada turg‘un saqlanib qolish holatini b lgilaydi va uning normal hayot
chirayotganidan dalolat b radi. T. A. Rabotnov ma’lumotlari bo‘yicha invazion,
normal va r gr ssiv tipdagi populatsi-yalar farq qilinadi.
Invazion tipdagi populyatsiya d ganda o‘simliklar jamoasiga endi-gina kirib
layotgan populyatsiya tushunilib, unda o‘simlikni nihollar, yosh hamda voyaga
yetgan holatda uchratish mumkin. Bunday populat-siyaning urug‘lari fitotsenozga
tashqaridan k lib qolib, jamoada eng muhim o‘rinni eg‘allashi yoki mutlaqo
yashay olmasligi ham mumkin.
gr ssiv tipdagi populatsiya g
rativ ko‘payish xususiyatini yo‘qot-gan
populatsiyadir. Ular, odatda, gullamaydi yoki gullasa ham, urug‘lari unuvchanlik
xususiyatini yo‘qotgan bo‘ladi. Bu holat populatsiya fito-tsenozdan chiqib
tayotganligidan dalolat b radi.