4-m avzu :SHarq madaniyati tarixida notiqlik san’atining o'rni. (2 soat)
Reja:
l.SH arq mutafakkirlari notiqlik san’ati va m uloqot odobi haqida
2. Sharqona muloqot m adaniyatining ahamiyatli jihatlari.
3.Виуик mutafakkilar o'zlarining pandnoma tarzidagi asarlarida muloqot odobi,so'zlashish tartibi,so'zga quloq tutish va shu orqali bilim egallash
xususidagi fikr va mulohazalari
G o’zal va nafis nutq sezgisi hamda unga azaliy ixlosu e’tiqod an'anasining ibtidosi, ayniqsa, k o ’hna Sharqda ju d a qadim zamonlarga borib
taqaladi. Donishmand Sharq bag’rida (Frot va D ajla daryolari oralig’ida yashagan qadimgi shumerlarda) bundan besh m ing yillar burun Ьафо bo'lgan
XI asr Sharqining ulkan pandnomachisi Kaykovus "Qobusnoma"da shunday bir ibratli hikoyatpi keltiradi: Bir kecha xalifa Xorun ar-Rashid tush
ko ’radi, tushida uning barcha tishlari to ’kilib ketgan emish. Xalifa tongda muabbir (tushni ta'bir qiluvchi)dan tushining ma'nosini so’radi. M uabbir
shunday deydi: "Ey amiralm o”minin, Sendan olding barcha yaqinlaring, qarindosh-urug’laring o ’ladi. Sendan boshqa hech kim qolmaydi". Bu so ’zni
eshitgan Xorun ar-Rashid "M ening yuzim ga bunday qayg’uli so ’zni aytding. M ening barcha qarindoshlarim o ’lsa, so ’ngra men qanday ishga
yaraymanu qanday yashayman?" — deydi darg’azab bo’lib va uni yuz tayoq bilan jazolashni buyuradi. Keyin boshqa m uabbim i chaqirib, undan
tushining ta'birini so ’raydi. M uabbir bunday deydi: "Ey amiralm o’'minin, sening um ring barcha qarindoshlaring umridan uzoq bo ’ladi". Shunda Xorun
ar-Rashid deydi: "Barcha aqlning y o ’li birdir va ikkovining ta'birining negizi bir erga borib taqaladi, ammo bu ibora bilan u iboraning orasida farq
bag’oyat ko’pdir". So’ng muabbirga yuz tillo berishni buyuradi. Demakki, tilda bir fikmi bir qancha shaklu shamoyillarda ifodalash imkoniyatlari
mavjud, aynan qaysi shaklni tanlash, muayyan fikr va muloqot vaziyati uchun eng uyg’un ifodani topa bilish nutq egasining tilga sohiblik darajasi,
mahoratu malakasi, ma'rifatu m a'naviyatiga b o g ’liq. M uloqot vaziyatini etarlicha baholamasdan turib, fikr ifodasi uchun tanlangan lisoniy libos, har
qancha to ’g’ri va go’zal b o ’lmasin, m aqsad nishoniga etib bora olmaydi. Bunday ifoda hatto boshga balo keltirishi ham mumkin.
25
Eslab qoling
! Olam ahlini hayrat barm og’ini tishlashga majbur qilgan Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino, M ahmud Zamaxshariy kabi
ulug’ allomalarimiz nutqning inson hayotidagi o ’rni haqida k o ’plab fikrlami bayon qilganlar. Masalan, "Abu N asr Forobiy "Fozil odamlar shahri"
asarida inson fozilligining muhim belgilaridan biri sifatida quvvai notiqa (nutq quw ati)ni ajratadi. Uning fikricha, inson dunyoga kelishi bilan o ’zini
boqadigan quvvatga ega b o ’ladi. Bu g ’izolantiruvchi q u w a t sanaladi. Undan so’ng inson o ’z takomili y o ’lida turli qu w atlam i qo’lga kiritadi. Masalan,
mutoxayyila quvvati (xayol qilish, umumlashgan obrazlar yaratish), aql quvvati va boshqalar. Insonning olamni bilish jarayonida notiqa quvvatining
xizmati katta ekanligini ta'kidlaydi".
Do'stlaringiz bilan baham: |